Musul Vilayeti hapishaneleri (1864-1918)

ÖZET Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nde Tanzimat fermanıyla birlikte gündeme gelen hapishane reformunun, devletin Arap Coğrafyasındaki önemli vilayetlerinden biri olan Musul ve mülhakatındaki hapishaneler özelinde 1864 Vilayet Sistemine geçilmesiyle başlayan ve bölgenin 1918 yılında Osmanlı hâkimiyetinden çıkışına kadar olan süreç zarfındaki etkileri tespit edilmiştir. Bu dönemde Musul Vilayeti hapishanelerinin elverişsiz koşulları, hapishane reformuyla amaçlanan mahkumları ıslah etme yönteminin tersi yönünde seyretmiş ve bu hapishaneler mahkumlar için bir suç okulu olmuştur. Hapishanelerin elverişsiz koşulları ve hıfzıssıhha şartlarına mugayir oluşu sıklıkla dile getirilmiş ve hapishanelerin ıslah edilmesi veya yeniden inşa edilmesi gerektiği belirtilmişse de bu istekler yeterli kaynak ayrılamaması gibi gerekçelerle çoğunlukla karşılık bulamamıştır. Bölgenin muhafazakar sosyo-kültürel yapısı hasebiyle kadınlar arasında suç oranının oldukça düşük olduğu ve bu sebeple nisa (kadın) hapishanelerinin sayısının oldukça az olduğu gözlenmiştir. Yine hapishane reformunun bir adımı olarak hapishane personelinin ıslah edilmesi yönünde çalışmaların yapıldığı ancak idari sistemdeki bozukluğun burada da devam ettiği, hapishane personelinin karıştığı yolsuzluklarla tespit edilmiştir. Ayrıca bölgenin oldukça yüksek olan suç oranının hapishanelere tam olarak yansımadığı görülmüş, istatistik cetvelleri ışığında mahkumların sosyal profilleri tespit edilmiştir.Anahtar sözcükler: Hapishane, hapishane reformu, mahkum, Musul Vilayeti, Musul, Kerkük, Süleymaniye. ABSTRACTIn this work, the effects of prison reform which came up with the declaration of Tanzimat edict is analyzed in the process beginning with the move into the wilayat system in 1864 and ending with the end of Ottoman rule in the region in 1918 in the case of Mosul Province, as one of the important provinces of Ottoman Empire in the Arabic Geography. Within this process, the awful conditions of Mosul prisons, contrary to the amelioration of prisoners aimed with the prison reform became even worse; and these prisons had become somehow a school of crime for the inmates. The awful conditions of prisons and the fact that they adverse to the sanitation rules were often noted and the reformation of prisons or their re-construction was advised, however, those advises could not met with excuses such as lack of sufficient resources for doing so. It has also discovered that because of the conservative socio-cultural structure of the Mosul region the crime rate for women was very low so were the number of women’s (nisa) prisons. Moreover, as one of the steps of prison reform, there existed some efforts for the reformation of prison staff. However due to the corrupted administrative system, it was also discovered that prison staff were involved in some malpractices. Too, it was understood that the quite higher crime rate of the Mosul region was not directly reflected by the number of inmates. In addition, with the help of statistical data derived from official documents in Ottoman archive, the social profiles of inmates were identified.Key Words: Prison, Prison Reform, Inmate, Mosul Province, Mosul, Kirkuk, Sulaymaniya