İran’da yenilikçi dini düşünce hareketi

ÖZETDinî Düşüncede Yenilik Hareketi adlı bu tezde, İran’da Şia geleneğinden farklı olarak şekillenen ve modern çizgiyi temsil eden entelektüel süreç incelenmiştir. Çalışmanın temel amacı, İran’da modernleşme faaliyetlerinin başlangıcından günümüze kadar geçen sürede, kelâm alanına dâhil olan konuların, özellikle On İki İmâm Şia’sınca nasıl ele alındığını ve dinî düşünce alanında ne gibi değişikliklerin yaşandığı göstermektir. Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde yenilikçi dinî düşüncenin oluşum süreci ele alnımıştır. İkinci bölümde İran’daki modern kelâm tartışmaları sunulurken; üçüncü bölümde Kediver, Şebisteri, Suruş ve Melikyan gibi aydınların görüşleri daha yakından incelenmiştir. Böylelikle, Yenilikçi Dinî Düşünce sürecinin, 1979’dan öneki dönemlerde ideolojik bir kimliğe bürünmüş olduğu, sonrasında ise reformist bir yaklaşımla sekülarizme doğru ilerlediği; dinî kurumların zamanla siyasi kurumlardan ayrıldığı ve bu hareketin siyasi sekülarizmle sınırlı kalmayıp, felsefi sekülarizme doğru bir seyir takip ettiği gösterilmiştir. Anahtar Kelimeler: İran, Yenilikçi Dini Düşünce, Müslüman Aydınlar, Modern Şii Düşünce, Modern Şia KelâmıABSTRACTThe dissertation, entitled as Innovation Movement in Religious Thought, examines intellectual process in Iran, which is shaped different than traditional Shia thought and represents a modern tendency. It shows how theological issues were dealt with by some intellectuals attached to Twelver Shia and what kind of innovations entered into religious thought from the beginning of the modernization activities in Iran to the present day. The dissertation consists of three chapters. The first chapter surveys the formation process of innovation in religious thought. The second chapter displays modern theological debates in Iran; while the third chapter concentrates on ideas of intellectuals such as Kadivar, Shabestari, Soroush and Malekian. Thus, it is demonstrated that the process of innovation in religious thought is characterized by an ideological approach before 1979, and afterwards by a reformist approach moving to secularism; that the religious institutions are separated from political ones in time; and that this movement is not only limited to political secularism but also extending towards philosophical secularism. Key Words: İntellectuals, Iran,Islam Religious Thought Intellectual Movement Shia in Modern Time