Ahmed Ferîd Kârî el-Abbâsî el-Ûfâvî es-Semeni’nin (ö. 1358/1939) Kur’ân yorumu -es-Sırâtu’l-Müstakîm örneği-

Yirminci yüzyılın başlarında Komünist düşünce, dünya siyasetinde, özellikle Türkistan bölgelerinde doğudan batıya kadar büyük değişiklikler, toplumsal tahribat ve kültürel yıkımları meydana getirmiştir. Bu sırada insanların zihinlerini aydınlatarak, görüş ufkunu genişleterek ve bu alanlarda aralarındaki ilmî ve dînî gelişmeyi yenileyerek insanları eğiten âlimlerin siyasi baskılara ve çeşitli engellere maruz kaldıkları ve sonra da dinini ve canlarını kurtarmak için kendi vatanlarından dünyanın farklı şehirlerine göç etmek zorunda kaldıkları bir gerçektir. Ve geldikleri yeni bölgelerde yine insanları ilim ve irfanla eğitmeye ve onlara yeni ufuklar açmaya yılmadan devam etmişlerdir.Bu çalışmamızda, fikir denizinin derinlerine dalmış bir araştırmacı müfessir olarak hayatı boyunca durmadan göç etmek zorunda kalan, İdil-Ural Türklerinden, din bilimlerinin yanı sıra modern bilimlerde, edebiyat, coğrafya ve matematik gibi birçok sanat dalında uzman, daha sonra bir yandan İdil-Ural, İstanbul, Kaşgar, Aksu gibi İslam-Türk ülkelerinin farklı şehirlerinde bilimsel faaliyetlerde bulunmuş, diğer yandan bize tefsir, hadis, fıkıh gibi farklı ilim alanlarında çok önemli bilimsel miraslar bırakmış bir ilim adamı olan Ahmed Ferid Kari el-Abbasî ve onun kaleme aldığı tefsirinde kullandığı yöntemler incelenmiştir.Bu çalışmanın amacı, büyük alim Ahmed Ferid'in yazdığı “Tefsiru’s-Sırati’l-Müstakim” adlı eserini, Kuran ilimleri ve tefsir usûlü yönünden incelemektir. Nitekim bu çalışma, bir giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Çalışmanın giriş kısmında yazarın yaşadığı çevreye ışık tutmak için İdil-Ural ve Doğu Türkistan’ın o dönemki siyasi, ekonomik, sosyal, bilimsel, entelektüel, dînî ve fikrî koşulları ve Doğu Türkistan'daki tefsir çalışmaları hakkında özet olarak bilgi vermeye çalışılmıştır. Birinci bölümde müfessirin kişisel ve ilmi hayatı, itikadda ve fıkıhta benimsediği mezhebi, daha sonra kendisi etkilenen şahıslar ve dini hareketler incelenmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde yazarın söz konusu tefsiri kaleme alış amacı, dayandığı kaynaklar ve bu tefsirin, Kur’an’ı Kur’an’la, Kur’an’ı sünnetle, sahabe ve tabiin kavli ile yorumlama, nüzul sebepleri ve kıraat gibi rivayet tefsiri ve Kur’an ilimleri yönünden sahip olduğu özellikleri araştırılmıştır. Nitekim bu çalışmada yazarın, Kur’an kıssaları, İsrailiyyat ve ahir zamanda Hz. İsa’nın inmesi gibi bazı meselelere dair görüşleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde ise, söz konusu tefsirin, fıkıh ve usulü, bilimsel tefsir, dil bilgisi gibi dirayet tefsiri bakımından sahip olduğu özellikleri ele alınmıştır, Dörtüncü bölümde nesh, mühkem-müteşabih, garîbu’l-Kur’an, İcazu’l-Kur’an, tenâsübu’l-Kur’an, Resmü’l-Mushaf, Kur’an’da hitaplar ve fezailu’l-Kur’an gibi Kur’an ilimleri yönünden sahip olduğu hususiyetler incelenmiştir.Konuları sistematik ve detaylı bir şekilde açıklamaya çalıştık. Konuları uzatmamak için ele alınan konulara dair bir veya iki örnekle yetindik, daha fazla misal isteyenler için dipnotlarda birçok örneğe atıfta bulunduk.Bu çalışmanın, genelde Türkistanlı müfessirlerin, özelde ise Ahmed Ferid’in Kur’ân yorumuna yaklaşımını anlamada önemli katkılarının olacağını umuyoruz.--------------------Since the beginning of the 20th century, communism has had a great influence on world politics. Especially it caused social and cultural destruction in Turkestan regions from east to west. Therefore the scholars in these regions, who educate people by enlightening people's minds, expanding their perspectives, and renewing their scientific and religious knowledge, faced political pressures and various obstacles and were forced to migrate from their homeland to foreign countries/regions to save their religion and lives. Wherever they go, they continued to educate people with knowledge and wisdom and opened new horizons for themselves.This research is about Ahmed Ferid Kari al-Abbasî from İdil-Ural Turks _ a researcher and commentator who deeply immersed in the sea of awareness and exploration, and a nomadic scholar who had to migrate continuously throughout his life. He was not only a religious scholar, but also a polymath in the modern sciences, such as literature, geography, and mathematics. He carried out scientific activities in different cities of Islamic-Turkish countries such as Istanbul, Kashgar, and Aksu. Furthermore, he left us very important scientific legacies in different fields of science such as tafsir, hadith, fiqh, and the methods he used in his exegesis.This thesis aims to study the work "Tafsiru's-Sirati'l-Müstakim" written by the great scholar _ Ahmed Ferid in the aspects of Qur'anic sciences and their interpretation method. the sciences of the Qur'an and its tefsir. The thesis consists of an introduction, three chapters, and a conclusion. The introduction briefly provides information about the political, economic, social, scientific, intellectual, religious, and intellectual conditions of Idil-Ural and East Turkistan and his tafsir studies in East Turkestan, to familiarize his living environment at that time.In Chapter 1, the personal and scientific life of the commentator, the school he adopted in creed and fiqh, then the people and religious movements that affected him are examined. We also define the author's purpose of writing this commentary, and the sources he relied on.In Chapter 2, we discuss the interpretation features of this commentary, which include interpretation of certain Quran verses with other related Quran verses; interpretation of the verses with Sunnah; the sayings of the companions and their followers about those verses; the reasons for sending down the verses; and the way of recitation. Likewise, we present his attitude on some argumentative interpretations about some verses such as the stories of the Qur’an, the Isra'iliyat, and the descent of Jesus (peace be upon him) at the end of the world. Moreover, we present the features of the commentary from proficiency aspects, such as Islamic law and its method of application, scientific and grammatical interpretation.In Chapter 3, we examine the characteristics of the commentary from Quran science aspects, such as the doctrine of abrogation, decisive and allegorical verses, the mysterious letters, Quran odds, the Quran miracles, the parallelism in the Quran, the pictures of the Qur’an, discourse in the Qur’an, and the virtues of the Qur’an.We explained the issues in a systematic and detailed way. We provided only one or two examples for each topic to avoid over-extending them. For those who want more examples, we cited many examples in the footnotes.Hopefully, this thesis will provide significant contributions to understanding the approach of the commentators of Turkestan in general and Ahmed Ferid in particular to the interpretation of the Quran