Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlıklarının geliştirilmesi: ‘bilim teknoloji sosyal değişme’ dersinin eylem araştırması ile tasarlanması

ÖZETBilim ve teknoloji alanındaki hızla ilerleme ve gelişmelerle artan bilgiler tüm dünyada eğitim alanında yeni değişimleri ve gelişmeleri beraberinde getirmiştir. Buna paralel olarak ülkeler bilim ve teknolojideki gelişmelere uyum sağlamak için vatandaşlarını bilimsel okuryazar olarak yetiştirilmesine önem vermeye başlamıştır. Bilimsel okuryazar bireyler yetiştirmek için eğitime önemli görevler düşmektedir (AAAS, 1990; Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2004, 2006) çünkü bilimsel okuryazar toplum, bilimsel okuryazar bireylerin yetiştirilmesi, eğitimin yaygınlaştırılması ve eğitim seviyesinin yükseltilmesiyle sağlanacaktır (Çepni, Ayvacı ve Bacanak, 2009: 40). Bu nedenle eğitimle ilgili, reform hareketlerinde her bireyin bilimsel okuryazar olarak yetiştirilmesi vurgulanmaktadır (Çakıcı, 2012). 2004 yılından itibaren başlayan eğitimde yeniden yapılanma çalışmaları içerisinde bilimsel okuryazar bireyler yetiştirmek önemli bir amaç olarak belirlenmiştir (MEB, 2004). Bu amaç doğrultusunda programda sosyal bilgiler dersi temalarından biri “Bilim, Teknoloji, Toplum” olarak belirlenmiştir (NCSS, 2010; MEB, 2006). Eğitim öğretim sürecinin en önemli unsurlarından biri öğretmenlerdir bu nedenle bilimsel okuryazar birey yetiştirmede öğretmen önemli bir araçtır (Çepni vd, 2009). Ancak bu görevi yerine getirebilmeleri için öğretmenlerin hizmet öncesinde bu konuda yeterli düzeyde eğitilmiş olmaları büyük önem taşımaktadır (Duban, 2010).Bu araştırmanın amacı sosyal bilgiler öğretmen adaylarının bilimsel okuryazarlık boyutlarını geliştirmek amacıyla Bilim Teknoloji Sosyal Değişme (BTSD) dersini tasarlamak ve tasarlanan dersin uygulanabilirliğini ortaya koymaktır. Bu nedenle araştırma, eylem araştırması olarak desenlenmiştir.Araştırmanın uygulaması, 2010-2011 eğitim öğretim yılı bahar döneminde Sosyal Bilgiler Öğretmenliğinde öğrenim gören 2. sınıf öğrencileriyle birlikte yürütülmüştür. Araştırmanın uygulaması 23 Şubat 2011 tarihinde başlamış 1 Haziran 2011 tarihinde sona ermiştir. Araştırmacı, katılımcı eylem araştırmasında uygulayıcı olarak görev almıştır. BTSD dersinde makale analizi etkinliği, film analizi etkinliği ve BTT proje hazırlama etkinliği gerçekleştirilmiştir. 14 haftalık uygulama süresince araştırmanın amacına ulaşması için eylem planları uygulanmış ve bu eylem planlarının sonuçları danışma komitesi ile paylaşılmıştır. Komite üyelerinin de eleştiri ve önerileri ile haftalık eylem araştırması döngüsü sürdürülmüştür Araştırmanın öğretim uygulamaları tüm sınıfa yönelik gerçekleştirilmiş ancak yarı yapılandırılmış görüşmeler uygulamalar bittikten sonra araştırmanın katılımcıları içerisinden seçilen 9 öğretmen adayıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma verileri “öğrenci çalışmaları”, “araştırmacı notları” ve “yarı yapılandırılmış görüşme” olmak üzere farklı veri toplama araçlarıyla toplanmıştır. Verilerin analizi; nitel verilerin analizi ve nicel verilerin analizleri olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Nicel veriler performans değerlendirme yönergeleri (rubrik) ile değerlendirilmiş, verilerin frekans ve yüzde analizleri yapılmıştır Nitel verilerin analizi ise betimsel analizlerle gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın sonucu, bilimsel okuryazarlık düzeylerini geliştirmeye yönelik tasarlanan BTSD dersi öğretmen adaylarında bilimin içerik boyutu, bilimin doğası boyutu ve bilim-teknoloji-toplum ilişkisi boyutunda gelişimlerine katkı sağlamıştır. Bu araştırma kapsamında, bilimsel okuryazarlık boyutlarının gelişimi amacıyla tasarlanan BTSD dersinde öğretmen adaylarının mesleki açıdan gelişimlerini sağlayacak bilim ve teknolojiyle ilgili konuların sosyal bilgiler kazanımlarıyla ilişkilendirmeleri uygulamada önem arz etmektedir. Bu çalışma sosyal bilgiler öğretmen adayları için etkili ve uzun süren bir deneyim olmuştur. Bu çalışmada yer alan öğretmen adayları bilim, teknoloji ve toplum sorunlarıyla eğitimsel konuları nasıl öğreteceklerini, önemli konularda kendi görüşlerini nasıl ifade edeceklerini ve kendi eğitimsel uygulamalarını nasıl birleştirip geliştireceklerine katkı sağlamıştır.ABSTRACTIncrease in scientific knowledge by fast developments and advances in science and technology brought changes and reforms in the fields of education around the World. In parallel governments gave special importance to develop their citizens’ scientific literacy levels in order to be adapted to developments in science and technology. Educational systems have important tasks to make people scientifically literate (AAAS, 1990; Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2004, 2006) since scientifically literate society might be provided by making education common in society, increasing educational levels of people and increasing number of scientifically literate people (Çepni, Ayvacı ve Bacanak, 2009: 40). Therefore making every member of the society as scientifically literate is emphasized in reform actions regarding education (Çakıcı, 2012). The aim of being scientifically literate society has been determined as a core purpose in reform studies regarding education since 2004 (MEB, 2004). In line with this purpose, one of determined themes in social science course was “Science, Technology and Society” (NCSS, 2010; MEB, 2006). One of the most important factors in teaching process is teacher so teacher is an important tool to reach scientific literacy purpose of the reform (Çepni vd, 2009). However teachers should have taken sufficient experience in pre-service teacher training to make the task of increasing scientific literacy (Duban, 2010).The purpose of this study is to design Science Technology Social Change (STSC) course and to test applicability of the designed course for developing scientific literacy of prospective social sciences teachers. The study was designed as an action research. The study was conducted with junior prospective social sciences teachers enrolled in 2010-2011 courses of teacher education program in spring semester. The study was started in 23 February 2011 and was ended in 1 June 2011. The role of the researcher in the study (participatory action research) was implementer. In STSC course, paper analysis, movie analysis and SST Project Study activities were done. During all the time of the study action plans were conducted to reach purpose of the study and the results of them were shared with counseling committee. The weekly action research cycle was implemented after the critics and suggestions of the committee members. The teaching applications were made for all class members but semi-structured interviews were done with 9 prospective teachers selected from the participants of the study after all teaching activities were completed. Data of the study were collected by “participant studies”, “researcher notes” and “semi-structured interviews”. Analyses of the data were conducted in two different stages: quantitative data analysis and qualitative data analysis. Quantitative data were evaluated by rubrics and, frequency and percent values were determined while qualitative data analysis involved descriptive analysis. The results of the study showed that STSC course designed for increasing scientific literacy contributed to development of the prospective social sciences teacher in terms of science content, nature of science and science-society-technology relationship. Relating objectives of social sciences courses with subjects regarding science and technology in STSC course designed for increasing scientific literacy in this study should be provided. The experience by this study was long and effective for prospective social science teachers. The prospective teachers in this study gained advantages in knowing how to teach science, society and technology, in explaining their ideas on important problems and in developing their educational activities