İbrahim en-Nehaî'nin fıkıh tarihindeki yeri ve Hanefî mezhebine etkisi

Bu çalışma, fıkhın, ilimleşme serüveninde geçirmiş olduğu aşamalardan birinin aydınlatılmasına katkıda bulunmak amacıyla İbrahim en Nehaî’nin fıkıh tarihindeki yeri ve Hanefî mezhebine etkisini konu edinmektedir. Fıkıh, Nehaî ile ilim olma seyrinde çok önemli bir aşama kaydetmiştir. Nehaî’nin fıkıh tarihindeki yerini belirlemek adına ilk olarak benimsediği ilmî silsile tespit edilmeye çalışılmış, bu bağlamda kendisinin İbn Mes‘ûd - Alkame çizgisinin takipçisi olduğu, nedenleriyle birlikte ortaya koyulmuştur. Nehaî’nin fıkıh ilmiyle ilişkili olan faaliyeti, fetva faaliyetidir. Nehaî’nin bu faaliyetiyle, fıkıh tarihinde, hakkında veri olan alanda görüş belirtilmesinden verili olmayan alanda görüş beyan edilmesine doğru oldukça önemli bir geçiş yaşanmıştır. Kendisinden sonra ashabı arasında birtakım uzmanlık alanları yavaş yavaş belirmeye başlamıştır. Nehaî’nin, geçmişle kurulan irtibatı göstermeye dönük yazılan el-Âs̱âr’larda hayli baskın olduğu; buna karşın mesele odaklı metinlerde kendisine çok fazla atıf yapılmadığı müşahede edilmektedir. Tahâvî, Cessâs ve Ebü’l Leys es Semerkandî’nin eserleri üzerinden sonraki literatür hakkında yapılan araştırmada, mezhep doktrinini ele alan metinlerde Nehaî’ye oldukça az yer verildiği, mezhebin temel kaynakları arasında olmayan eserlerde ise nispeten daha fazla yer verildiği görülmüş ve bu durumun fıkhın gelişen diline paralel olarak Ebû Hanîfe üzerinden kendi referans ağını oluşturmaya başlamasından dolayı olduğu belirtilmiştir. Bu durumun bir uzantısı olarak VII./XIII. asra kadarki Hanefî usûl eserleri üzerinden yapılan incelemede Nehaî’ye Irak ve Buhara meşâyihinin ilk metinlerinde oldukça az yer verildiği, sonraki metinlerde ve Semerkant meşâyihinin eserlerinde hiç yer verilmediği görülmektedir.--------------------This work deals with Ibrāhīm al-Naḫaʿī’s place in the History of Islamic law and his influence on the Ḥanafī school. It aims to shed light on the part of historical development of fıḳh to a scientific discipline. Because of al-Naḫaʿī, fiqh reached an important level in the development to become a science. To define al-Naḫaʿī’s place in the history of Islamic Law, was tried to determine his chain of scholars (silsila). In this context was his Followership of the İbn Masʿūd – ʿAlḳama line with the reasons presented. al-Naḫaʿī’s activities regarding the fiqh were fatwa activities. By al-Naḫaʿī’s those activities, the declaration of opinions about themes, which datas were available to the declaration of opinions about themes, that have no datas, was an important transition in the history of Islamic Law. After al-Naḫaʿī’s life emerged under his companions specializations in several fields. In al-Āṯār books, which was written to show the connection with the past, is al-Naḫaʿī oppressive represented. In contrast to the casuistic texts, where he is not so often mentioned. Researches about the later literature by the works of al-Ṭaḥāwī, al-D̲j̲aṣṣāṣ and Abu’l-Layth al-Samarḳandī show, that al-Naḫaʿī had a relative bigger place in the texts, which don’t represent the school doctrine. This fact is parallel to the development of a fiqh-language, which tries to a establish a reference over Abū Ḥanīfa. Additional to this condition, our research on the Ḥanafī uṣūl al-fiqh literature until the VII/XII. century show, that al-Naḫaʿī was in the first texts of the Iraq and Bukhara scholars rarely mentioned. He was never mentioned in the later texts of the Iraq and Bukhara scholars and in the texts of the Samarqand scholars at all