Osmanlı Devleti’ nde kazaskerlik kurumu (XVIII: yüzyıl sonlarına kadar)

ÖZETKazaskerlik Osmanlı devletine mahsus bir kurumdur. Aynı ismi taşıyan kurum önceki İslam devletlerinde bulunsa da, muhtevası farklıdır. Osmanlı devletinde, önceki devletlerdeki kazaskerlik kurumuyla, kadı'l kudatlık kurumunun birleştirildiğini görüyoruz. Bu yönüyle kurumun orijinal olduğunu söyleyebiliyoruz.Çalışmamızda, kazaskerlik hakkında karanlık olduğunu düşündüğümüz bazı bilgileri aydınlatmaya çalıştık. Bunlar özellikle, kazaskerliğin kuruluşu, ilk dönemlerde kazasker sayısı, kazaskerliğin ikiye ayrılmasının etkileri ve iki kazaskerlik arasındaki yetki ve görev farklılıkları hakkındadır. Kazaskerlerin Divan-ı Humayun ve Cuma Divanındaki görevleri de vuzuha kavuşturulmaya çalışılmıştır.Çalışmamızda ileri sürülen önemli bir görüş Rumeli ve Anadolu kazaskerlerinin dava dinleme konusundaki yetki farklılığı hakkındadır. Genel olarak bilinen, her iki kazaskerin de kendi evlerinde dava dinlediği hususudur. Yukarıda sözünü ettiğimiz, divanlarda kazaskerlerin dava dinleme yetkileri arasındaki farklılık dikkatimizi çekmiş, aynı durumun kazaskerlerin kendi evlerindeki divanlar için de geçerli olabileceği düşünülmüştür. Yapılan araştırmalar, kazaskerliklere ait kayıtlar, bunların muhtevası ve bazı devlet teşkilatı hakkındaki eserler bu kanaatimizi güçlendirmiştir. Sonuç olarak Rumeli kazakerliğinin sadece protokol bakımından değil, başka bakımlardan da Anadolu kazaskerliğinden farklı ve üstün olduğu anlaşılmaktadır. En önemlisi ise, kazaskerlik mahkemesi diye isimlendirebileceğimiz mahkemenin Rumeli kazaskerliği mahkemesi olduğu, Anadolu kazaskerinin kural olarak dava dinlemediği hususudur.Son olarak belirtmek gerekir ki, Osmanlı devletinin uzun tarihi içinde bütün kurumlar gibi, kazaskerliğin de önemli değişiklikler gösterdiği unutulmamalıdır. Kazaskerlik makamının ikiye ayrılması, protokol tartışmaları, şeyhulislamlık makamının yükselerek büyük kadıların ve müderrislerin hatta kazaskerlerin tayininde söz sahibi olması, kazaskerlik mahkemesinde dava görülen günlerin azalması gibi hususlar tarih içinde görülen başlıca değişikliklerdir. Osmanlı kaza teşkilatı hakkında daha dar dönemleri kapsayan ayrıntılı çalışmaların tarihçiler ve hukukçular tarafından sürdürüleceği tabii ve zaruridir.ABSTRACT"Kazaskerlik" (kadi-askerlik) is an institution that peculiar to Ottoman State. There are the same namely institutions in the other Islamic states which before Ottomans but these have some differences. In Ottoman State, "kazaskerlik" which is in Islamic states before Ottomans has been united with institution of "kadı'l kudat". We can say that this institution is original. In our work, we try to illuminate some dark points that we think about of "kazaskerlik". These are about of the foundation of "kazaskerlik", the number of "kazaskerlik" in earlier Ottoman state, the effects of the separation of "kazaskerlik" and the differences between two "kazaskerlik". The duties of "kazasker"s in "Divan-ı Humayun" and "Cuma (Friday) Divan" have been tried to illuminate.The important argument that has been advanced in this work is about the differences of competence between Rumeli and Anadolu Kazaskerliks. It's known that each two kazaskers have to hear the case in his houses. But our research has been to show that to hear the case is the competence is peculiar to Rumeli Kazaskeri, Anadolu Kazaskeri was not to hear the case. This argument is appropriate to practice in Divan-ı Humayun and Cuma (Friday) Divanı.It must be forgotten that, in the long history of Ottoman State, Kazaskerlik was undergo many changes. In this respect, it is necessary to continue to search on about this subject