Türk-Yunan nüfus mübadelesi ve Ayvalık

ÖZET Çalışmanın konusu en genel anlamıyla 1923'de Türkiye ile Yunanistan arasında gerçekleşen Nüfus Mübadelesi ardından her iki ülkenin halklarının yaşadıkları sorunlar ve mübadelenin, araştırma alanı olarak seçilmiş olan Ayvalık'ta bıraktığı izlerdir. Araştırma alanı olarak Ayvalık’ın seçilmesinin nedeni kasabanın nüfusunun mübadeleden önce neredeyse tamamının Rum olmasıdır. 1789'dan 1922'ye kadar nüfusu Rumlardan oluşan ve "Küçük Yunanistan" olarak bilinen Ayvalık'ın; mübadele sonrasında sosyal, ekonomik, siyasi, kültürel ve demografik açılardan geçirmiş olduğu değişimler çalışmada ayrıntılı olarak incelenmiş ve tüm bu değişkenlerin bir araya gelerek oluşturduğu Ayvalık'ın, bugünkü görünümünü kazanmasında mübadelenin rolü sorunsallaştırılmıştır. Ayvalık'ın mübadil alan diğer yerleşimlerden farkı; mübadeleden önce bu bölgede yaşayan Müslüman bir nüfusun bulunmamasıdır. Bu nedenle Ayvalık'a gelen mübadillerin entegrasyon sürecini diğer illere yerleşen mübadillere göre çok daha kolay atlatmış oldukları düşünülebilir. Yine de "Adalı (Midillili)", "Giritli", "Selanikli" olmak gibi birbirlerinden farklı kimliklerini "mübadil" kimliği altında birleştirebilmeleri, birbirlerini tek bir grubun kolektif üyesi saymaya başlamaları, tüm farklılıklarına rağmen gerektiğinde birlikte hareket etmeleri, birbirleriyle evlenmeleri ve kendilerini "Ayvalık'ın yerlisi" olarak görmeye başlamaları aşamalarında ciddi sorunlarla karşılaşılmıştır. Birbirinden farklı grupların birarada yaşamak zorunda kalmalarından doğan sorunlar da tez kapsamında ayrıca irdelenmiştir. Ayvalık içerisindeki kilise ve mezarlık gibi dini karakterli yapıların mübadele sonrasında geçirmiş oldukları değişimler de sadece nüfusun değil, kentin de fiziki olarak Müslümanlaştırılması çalışmalarının kanıtı niteliğindedir. Bu çalışmada; son derece karmaşık ve zorlu bir şekilde yaşanan Türkleştirilme ve Müslümanlaştırılma süreçlerinin Ayvalık’ta ne denli etkin bir rol oynadığı da sorunsallaştırılmıştır. Mübadelenin, her iki toplumda neden olduğu farklılıkların açıklanmasının ardından her iki ülkede yaşayan azınlıkların durumlarına bakılarak mübadele gerçekleşmeseydi nelerin yaşanabileceğine dair projeksiyonlarda bulunulmuş ve genel olarak Türk-Yunan ilişkilerine de değinilmiştir. SUMMARYThis research focuses on the problems which occurred in Ayvalık following the population exchanges of 1923 between Turkey and Greece. Ayvalık was chosen for the research since almost its all population was Greek prior to the population exchange. Ayvalık was known as ‘Little Greece’ between 1789 and 1922. This research tries to trace in detail the social, economic, politic, cultural and demographic changes which took place after the exchange and to problematize its role in the construction of contemporary Ayvalık.The specifity of Ayvalık arises from the fact that no Muslim population had ever lived there before the population exchange. In Ayvalık, the integration of refugees may be considered to have been a smoother process compared to other cities due to the lack of discrimination between native and refugee groups. Nevertheless, serious problems occurred when different refugee groups (from Mytiline, from Crete and from Salonika) tried to unite as a single group, act and react together, marry each other or consider themselves as natives of Ayvalık.The transformation of spaces like churches and cemeteries point to the Muslimification of not only the population but of the physical space itself. The processes of Turkification and Muslimification have been complex and difficult experiences in Ayvalık.. Finally, this research offers some projections on what might have been had the exchange not taken place, and offers general comments on Turkish – Greek relation