Türk tezhip sanatında XIV-XVI. yüzyıl mushaf gülleri

ÖZETOrtaasya’dan beri kitabı kutsal sayan ve kâgıt üretilen sehirlere dogru ayagınıuzatıp yatmayan bir medeniyet, İslâmı kabul ettiginde, yerlesmis bir kitapkültürüne zâten sahipti. İnandıgı dinin kitabını yazarken ve bezerken, hattamalzemesini hazırlarken dahî azamî özen gösteren Türkler, ince bir zevke,gelismis bir sanata sahip oldularını göstermislerdir.Tezhip sanatının en ihtisamlı örneklerinin bulundugu mushaflarda, bezenenalanlardan birisi de bölünme yerleridir. Hz. Peygamber zamanından beri belliolan bu yerlere tezhip sanatının gelismesi ile birlikte tezyînî rozetler islenmistir.Bu rozetler, mushafın diger tezhipli alanları ile (zahriye, serlevha, sûrebası,hâtime sayfası) uyum içindedir. Kullanılan bezeme üslûbu, motif, desen ve renkanlayısı asısından bütünlük arzeder. Hattâ güllerin tezhip özelliklerine bakarakdönem tayini bile yapılabilir.Tezin konusu, bütün gül tiplerinin birarada bulundugu XIV. yüzyıldanbaslayarak Osmanlı klâsik dönemi sonuna kadar (XVI. yüzyıl) olan üç yüz yıllıkbir zaman diliminde bulunan 20 adet eser üzerinde arastırma yapılmıstır. Amaçise, mushaf güllerinin tarihsel gelisimi takip etmek, sayfa düzeni ve görevlerinegöre gülleri sınıflandırmak, kullanılan motif, desen, renk anlayısı açısındandegerlendirmek ve kullanım alanlarını tesbit etmektir. 5 farklı kütüphane vemüzede mevcut bulunan XIV-XVI. yüzyıla ait, 20 eserin mushaf gülleri incelendi.Güllerde meydana gelen degisiklikler tesbit edilerek, kendi içinde ve digermushaflarla karsılastırılması yapılmıstır. Tezhip sanatının tarihsel gelisimi veana malzememiz olan mushaf hakkında genel bilgi verilmistir. Katalogçalısmaları sayesinde, mushaf gülleri ile ilgili varılan neticeler, sonuç kısmındayeralmaktadır. SUMMARYIf we examine the history of illumination we can easily figure out theimportance of Koran adornment. As a Central Asia culture Turksconsider books as holy and they even do not lay their feet towards thecities which are paper producers. They have an inveterate book culture asthey adapted to Islamism. Turks indicate their graceful and sophisticatedart in writing and adorning their religious book and even in preparation ofthe material.The most magnificent samples of illumination are presented in Korans.The adornment style used in zahriye, title, subtitle, and epilogue wererepeated in roses of Koran, also. So by examining the roses the timeperiiod can be figured out. The reason behind the chosen period of time asXIV. and XVI. centuries is that all the groups of roses were used at thoseperiods. Besides, it also includes the classical period of ottoman andsultanate period which is impotant for illumination features.The subject matter of the Project is to examine the history of roses ofKoran, to categorize them by page setup and the function, to evaluatethem in the aspects of used motif, pattern and color concept and todetermine the usage areas. The roses of twenty works of art wereexamined from five different libraries belonging to XIV-XVI. centuries.The changes in roses for three centuries were evaluated and werecompared to after classical period and the early peri