Cumhuriyet Dönemi’nde milliyetçi düşüncede dini dönüşümler: Ziya Gökalp ve Erol Güngör ekseninde bir inceleme

ÖZETMilliyetçilik, millet fikrinin tarihi gelişimine nazaran geç bir dönemde, on sekizinci yüzyılda Batı Avrupa’da ortaya çıkan fakat siyasi arenada ulus devlet tipinin gelişmesi ile birlikte dünya çapında hızla yayılan, toplumsal, siyasal, coğrafi ve kültürel açılardan farklı şartlara sahip toplumlarda farklı şekillerde tezahür eden, milletin sahip olduğu değerleri yüceltme ve onun bekasını devam ettirme amacında olan bir ideolojidir. Milliyetçiliğin, inanç sistemleri olarak ifade edilen dinlerle ilişkisi hangi inançla temasa geçtiği kadar nasıl bir bağlamda ortaya çıktığı ile de ilgilidir. Bir imparatorluk tecrübesine sahip Osmanlı Devleti’nin ardından Anadolu’da kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti’nde milliyetçi düşünce din ilişkisi hem dini hem de coğrafi açıdan taşıdığı farklılıklar bakımından kendine has bir çizgiye sahiptir. Bu çalışma, Cumhuriyet Dönemi’nde milliyetçi düşüncenin dine dair yaklaşımlarında yaşamış olduğu dönüşümleri Ziya Gökalp ve Erol Güngör’ün din görüşleri ekseninde tespit etmeyi amaçlamıştır. Araştırma, milliyetçi düşüncenin dine dair algılama ve yaklaşımlarında hem küresel çapta yaşanan sosyo-politik süreçlerin hem de ülkenin modernleşme tarihinde dine karşı takınılan tavırların etkili olduğu sonucuna ulaşmıştır.Milliyetçi düşüncenin ortaya çıkmasında önemli bir isim olan Ziya Gökalp, dönem dönem fikirleri değişmekle birlikte din konusunda reformist görüşlere sahiptir. Milliyetçi düşüncede önemli bir isim olsa da, din konusundaki görüşleri ölümünün ardından gündemden düşmüştür. Cumhuriyet döneminde milliyetçi düşüncenin bir kolu laik ve seküler bir çizgiye kaymış, dine mesafeli yaklaşan ve Türkçülük olarak anılmayı tercih eden bu hareketlerle dini değerlerin önemine vurgu yapanlar arasında ayrışmalar ortaya çıkmıştır. 1950’lerle birlikte din hassasiyete sahip kültürel hareketler olarak ortaya çıkan, zamanla siyasal zemine de kayan bir milliyetçi düşünce Erol Güngör sayesinde tarihi bir temel elde etmiş, din-milliyetçilik ilişkisi modernizmin etkisiyle ortaya çıkan ve dini şekillendirmeye çalışan reformist fikirler temelinde değil dini milli kültürün temel yapıtaşlarından birisi kabul eden bir anlayış çerçevesinde kurgulanmaya başlanmıştır.ABSTRACTNationalism, firstly arised as an ideology in eighteenth century in Western Europe aims to protect wealth and maintain moral values of a nation. Because of different backgrounds and characteristics of every country, nationalism seems to appear uniquely. The relationship between nationalism and religion differs according to which religious tradition is considered and which country is referred. The research attempts to reveal the religious transformations in nationalist thought in the time of Turkish Republic which has a rich empire heritage and a long and continuing Islamic background. For this purpose, as two of the most important nationalist writers of Turkey, Ziya Gökalp and Erol Güngör and their approaches of religion are focused on. Ziya Gökalp is accepted as one of the founders of Turkish nationalist thought and his approach to Islam might be called reformist because of what he aimed to change about Islam, its rituals, its place in public sphere. On the other hand, Erol Güngör has tried to determine incorrect attitudes towards Islamic history of Turks and to develop an ideological background for a strong relation between nationalist thought and religion