Türk eğitiminde iktidar-eğitim ilişkileri ve insan yetiştirme politikalarının Michel Foucault’un panoptikon metaforuna göre incelenmesi (1795-1946)

TÜRK EĞİTİMİNDE İKTİDAR-EĞİTİM İLİŞKİLERİ ve İNSAN YETİŞTİRME POLİTİKALARININ MICHEL FOUCAULT’UN PANOPTİKON METAFORUNA GÖRE İNCELENMESİ (1795-1946)ÖZETBu çalışmada, okullarda uygulanan disiplin anlayışı ile eğitimin işlevlerinin Michel Foucault’un sosyal bilimlere uyarladığı iktidar-bilgi çerçevesinde analizi ve eğitim aracılığıyla yetiştirilmek istenen insan algısının incelenmesi hedeflenmiştir. Foucault’nun iktidar, bilgi ve eğitim arasındaki ilişkiye dair analizlerinden faydalanılarak eğitimde disiplin uygulamaları aracılığıyla gözetimin nasıl oluştuğunun izinin sürülmesi, bu süreçte ortaya çıkan gözetimin bireysel varoluşlar üzerindeki etki derecesinin analizi, bu analiz doğrultusunda itaat ve rızanın nasıl yeniden üretildiğinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Modern yaşamda öğretmenler ve okul aracılığıyla işletilen iktidar ilişkilerinin (siyasi gelişmelerle beraber) eğitimin işlevsel analizi içinde disiplin uygulamalarına nasıl yansıdığı, öğretmen/öğrenciler açısından ele alınarak Türk Millî Eğitimi’nde 1923-1946 yılları arasında uygulanan disiplin algısı ve anlayışının çözümlenmesi amaçlanmaktadır.Kuramsal analitik modelde olan çalışmada, Türk eğitim tarihinde Osmanlı’nın son dönem (1795-1923) eğitim birikimi ile cumhuriyetin ilk yıllarında (1923-1946) uygulanmış olan disiplin anlayışına Michel Foucault açısından bakıldığında yetiştirilmek istenen insan modeli ve gözetim ağının nasıl bir tablo ortaya koymakta olduğu sorusuna yanıt aranmıştır.Keza Foucault, panoptik gözetim ve panoptik iktidar ağının sadece hapishanelerde değil, aynı zamanda hastanelerde, modern bilim pratiklerinde ve eğitimde geliştirilerek uygulandığını, bu doğrultuda günümüzde disiplinci iktidar pratiklerinin öne çıktığını ifade etmiştir. Araştırmada 1795’ten 1923’e kadar olan dönemde eğitim reformlarının öğrencilerde merkezi otoriteye karşı itaat ve sadakat duyguları uyandırmak üzere dinsel ve ahlaki telkinlerin yapılması ve Osmanlı bilincine sahip vatandaşların yetiştirilmesi üzerine şekillendiği görülmektedir. Bu dönemde eğitim anlayışı, Bentham’ın panoptikonunu hatırlatan bir disiplin sistemine tam olarak sahip olmamakla birlikte eğitim sistemi, -gözetim pratiklerini içeren- bilgi-iktidar ağının kontrolünde bir görüntü arzetmektedir. Her ne kadar Tanzimatla beraber eğitimde yenileşme hareketleri öne çıkmışsa da, eğitim ideolojisi açısından ilk yıllardaki yenileşmenin amacı askeri, kültürel, ve ekonomik amaçları bünyesinde barındıran bir maarif sisteminin önemi ve gerekliliği çevresinde şekillenmiştir.Cumhuriyetin kurulmasından 1946’ya kadar olan süreçte Türk eğitim sisteminde kendine özgü gözetleme pratiklerinin kullanıldığı görülmektedir. Bu dönemdeki ana hedefin genç cumhuriyetin yaşatılması noktasına odaklandığını ve bu ana idealin çevresinde eğitim eğitim anlayışının oluştuğunu görmek mümkündür. Nitekim, bu dönemde eğitim anlayışı ve eğitim kurumu, yapılan devrimlerin içselleştirilmesi ve yayılması için bir rejim propogandası aracı olmuştur. Öğretmen ve öğrencilere cumhuriyet dönemi eğitim ve disiplin anlayışını benimsetmeyi amaçlayan tamimler yayınlanmış öğretimde disiplinin esas olduğu vurgulanmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki eğitim ve disiplin anlayışı öncül dönemlerinden farklı olarak “kendini ifade edebilen ve hakkını arayabilen cumhuriyet vatandaşı”nı yaratma esası üzerinde şekillenmiştir. Bu dönemin disiplin anlayışı “iyileştirici ve ıslah edici disiplin” pratiklerini içermektedir. Cumhuriyet devriminin kurucuları -başta devletin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere- eğitim/disiplin aracılığı ile sosyal devletin ihtiyacı olan vatandaşı yetiştirmeyi hedeflemişlerdir. Gözetim pratikleri ise Bentham’ın teorize ettiği ve Foucault’un sosyal bilimlere uyarladığı panoptik gözetim ağının sıkı kontrolünden ve bireysel özgünlükleri yok ediciliğinden uzak ıslah edici, yapıcı pratikler görünümündedir.Bu dönemin birey yetiştirme anlayışı ile disiplin anlayışının incelenmesi, günümüz eğitim anlayışının öncül dönemini anlamak ve Türkiye’deki çok partili döneme geçişle beraber eğitim anlayışında gerçekleşen değişiklikleri ve yenilikleri temellendirmek açısından önem arz etmektedir. Keza günümüzde uygulanan eğitim ritüellerini analiz etmenin yanı sıra ülkenin kuruluş dönemindeki disiplin anlayışının günümüzdeki izlerini sürmek de bu dönemin analizine bağlıdır. Bu analizin panoptik eğitim algısınının günümüzdeki izlerini sorgulamaya ve bilgi-iktidar ilişkilerinin eğitimdeki yansımalarını anlamaya yardımcı olabileceği gibi geleceğin daha özgür ve yaratıcı okullarını oluşturmada da eğitime katkı sağlayabileceği düşünülmektedir. TÜRK EĞİTİMİNDE İKTİDAR-EĞİTİM İLİŞKİLERİ ve İNSAN YETİŞTİRME POLİTİKALARININ MICHEL FOUCAULT’UN PANOPTİKON METAFORUNA GÖRE İNCELENMESİ (1795-1946)ABSTRACTIn this study, it is aimed to examine the analysis according to the management – information that was adapted to social science by Michel Foucault and human perception which is wanted to be grown by education. Take the advantage of Michel Foucault analysis about connection between management, information and education, it is aimed to determine the effect degrees of supervision on individuals, according to this analysis how obedience and resignation are reproduced and how supervision shapes through discipline applications in education by following the sings. It is aimed to understand the perception of discipline which was applied between 1923–1946 in Turkish National Education by handling according to students/teachers and in functional analysis of education how management relationship was taken through teachers and school was reflected in discipline applications in modern life.With the study of theoretical analytical model, we try to find an answer to the question of what is the result of the human model that was tried to set and surveillance network that was applied in the ottoman latest term education savings and discipline understanding of the first years of republic in Turkish education history according to Micheal Foucault.Also Foucault tells that panoptic surveillance and panoptic power network are applied not only in the prisons but also in the hospitals, in modern science practicals and in the education, in this direction the disciplinary practices of power has come forward nowadays. In this research it is formed on the citizens that have Ottoman-conscious, to the religious and moral suggestions and for education reforms evoke obedience and loyalty feelings to the central authority of the students. During this period education understanding has a discipline system that reminds Bentham’s panopticon and this system serves an image that contains surveillance practices in the control of the knowledge-power network. Although with Tanzimat reforms, innovation movements in education were important, according to education ideology first years innovations aims took shapes around the importance and necessity of public instruction system that consisted military, cultural and economics objectives.In the process of establishment of the republic until 1946, its own monitoring practices had been used in Turkish education system. The main goal of this period focused on the point of survival of the young republic and it is possible to see the education understanding shaped around this main ideal. In fact, the concept of education and educational institutions in this period were a propaganda tool for internalization of the revolutions and the dissemination of regime. Circularizations were published that were aimed at the promotion of education and discipline concepts of republican period to the teachers and students.Distinct from the premise, education and discipline understanding of the early years of the Republic formed on the basis of creating ‘citizens capable of self expression and can search their rights’. Sense of discipline in this period includes practices ‘ the healing and corrective discipline’. The founders of Republican revolution – first Mustafa Kemal Atatürk, the founder of the state targeted to educate citizens in need of welfare state through education/discipline. Practice surveillance was in the appearance of strict control of panoptic surveillance networks that Bentham theorized and Foucault adapted to the social sciences and constructive corrective practices away from the individual peculiarities of demolition.Examination of individual education and discipline understanding of this period is important to understand the premise term of the present understanding of education and with the transition to multi-party era in Turkey, to understand the actual basis of the changes and innovation in the concept of education. Likewise, as well as to analyze education rituals practiced today, traces of the rides in the founding years of the country’s present-day understanding of the discipline depends on the analysis of this period. This analysis can help questions today’s panoptic training perception and knowledge-power relations in education implications, it can also contribute to the education to create more free and creative schools