Usynleggjort i lærebøker? Ein kvalitativ studie av norske lærebøkers framstilling av tyskarjentene og krigsbarna

Samandrag Når andre verdskrig var over, blei det ein felles forteljing om korleis åra med tysk okkupasjon hadde vore. Delar av historia blei mindre vektlagt av mektige samfunnsstillingar, der visse element og grupper ikkje blei trekt fram i lyset. Mange år etter krigen har dei nasjonale krigsfortelingane endra seg over heile Europa, der desse tidlegare elementa og gruppene som ikkje har vore ein del av den «offisielle» historia, har i ettertid blitt trekt fram i lyset. Ei av disse gruppene var tyskarjentene og krigsbarna. Dette var lenge eit tabu tema, og har vore ei mørk side med vår krigshistorie. Det tok altså lang tid før deira historier og behandling i etterkrigstida kom inn i forskingslitteraturen, og fekk ta del i den nasjonale grunnforteljinga om andre verdskrig. Korleis historia til tyskarjentene og krigsbarna har blitt lært om til generasjonane etter krigen, er hovudaspektet med dette masterprosjektet. For å gjere det har eg tatt utgangspunkt i lærebøker for ungdomstrinnet frå 1945 til i dag, for å sjå når og korleis temaet blir framstilt, der det blir knytt opp mot historiedidaktisk teori. Element som har blitt undersøkt er blant anna drøfting av kvifor temaet har vore fråverande i lærebøker og forsking, kva definisjon og tal dei bruker på tyskarjentene og krigsbarna, samt framstilling av behandlinga og kritikk av rettsoppgjeret. Eg har også sett på kva bilete, oppgåver og tidsvitneforteljingar som er brukt. Funna viser at tyskarjentene blir først nemnd i 1982 og krigsbarna i 1989 i lærebøker. Det er ikkje ein fast utvikling av omfanget, der fleire eldre lærebøker har via meir plass til temaet. Om ein ser på tyskarjentene og krigsbarna kvar for seg, har tyskarjentene heller ikkje eit fast mønster innan utvikling, der nokon av dei eldre lærebøkene har med fleire element enn dei nye. Når det gjeldt krigsbarna derimot, kan ein konkludere at dei nye lærebøkene har via meir plass til temaet, der framstillinga av krigsbarna er grundigare forklart enn i dei eldre lærebøkene