Leeskunst : perspectieven uit het literatuuronderwijs en de Bijbelse wijsheidsliteratuur op het lezen van de Bijbel met leerlingen in het voortgezet onderwijs

Dit onderzoek beantwoordt de vraag welke godsdienstpedagogische consequenties kunnen worden afgeleid uit inzichten uit het literatuuronderwijs en uit de bijbelse wijsheidsliteratuur met het oog op de vorming van het de hermeneutische competentie van leerlingen in het voortgezet onderwijs. Deze hermeneutische competentie bestaat eruit dat leerlingen in staat zijn zich op een zelfstandige manier te verhouden tot levensbeschouwelijke teksten. Hierin heeft de leerling zowel een actieve als een ontvankelijke houding. In dit onderzoek wordt gefocust op bijbelteksten. In de praktijk overheerst een benadering waarin leraren erop gericht zijn informatie te geven over de Bijbel en zijn zij zoekend hoe zij met leerlingen in gesprek kunnen gaan hierover. In het eerste deel van dit onderzoek wordt op basis van theorie en een review van empirisch onderzoek in het literatuuronderwijs een pedagogisch-didactische benadering voorgesteld waarin leerlingen de ruimte krijgen om in een gezamenlijk proces betekenismogelijkheden van de tekst te exploreren en te ontwikkelen. Hierbij staat meer het proces dan de uitkomst centraal. Betoogd wordt dat dit past bij het uitgangspunt dat in de ontmoeting met teksten een openbaringsmoment aanwezig is. Uit empirische onderzoeken naar discussies rond teksten in het voortgezet onderwijs is afgeleid welke pedagogische en didactische elementen hieraan bijdragen. Leraren kunnen explorerend gesprek bevorderen door het stellen van authentieke vragen, het startpunt te nemen in tekst gerelateerde vragen en de responses van leerlingen op de tekst en het voordoen van leesstrategieën. Zij kunnen leerlingen helpen hun interpretaties te ontwikkelen door verder te bouwen op ideeën van leerlingen (uptake), regels voor goede interpretaties te expliciteren en contextuele informatie aan te reiken. Deze elementen leiden tot een positievere attitude ten opzichte van teksten en een dieper tekstbegrip bij leerlingen dan de traditionele overdrachtsbenadering. In het tweede deel van het onderzoek wordt beschreven hoe bijbelteksten zichzelf presenteren en wat dit betekent voor de didactiek van teksten. Als uitgangspunt is hierbij gekozen voor de boeken Spreuken en Job, omdat deze wijsheidsboeken gericht zijn op het leren duiden van tradities en ervaringen in het licht van God. Uit de boeken zijn drie bewegingen afgeleid die aangeven hoe de teksten de lezer mee willen nemen, namelijk het initiëren van een zoekproces naar wat goed en wijs is (zowel op tekstueel als existentieel niveau), het transformeren van de perceptie door de verbeeldingswerelden die de teksten oproepen en die het eigen leven, de wereld en God in een nieuw licht laten zien, en tot slot het uitdagen een eigen positie in te nemen ten opzichte van wat de teksten voorhouden. Daarbij impliceert Spreuken een ontvankelijke houding om te onderscheiden welke stemmen waarde hebben, en Job een subversieve houding om kritische vragen te stellen en open te staan voor nieuwe mogelijkheden. Een tekst-didactiek die met beide rekening houdt bevordert de hermeneutische competentie van leerlingen. Daarnaast kan de wijsheidsliteratuur leraren helpen om leerlingen te zien in hun persoonlijke ontvankelijke en verantwoordelijke positie ten opzichte van teksten, medemensen en God. In de conclusie worden beide perspectieven bij elkaar gebracht. Vervolgonderzoek kan praktijken die de beschreven godsdienst-pedagogische perspectieven implementeren in de specifieke context van het GL-onderwijs in beeld brengen, alsook de manier waarop leerlingen in het gesprek met teksten worden gevormd