Doświadczenie mistyczne w doktrynie świętego Jana od Krzyża. Analiza filozoficzna

Książka analizuje naturą doświadczenia mistycznego w doktrynie św. Jana od Krzyża. W przeciwieństwie do wielu prac teologicznych poświęconych temu zagadnieniu, książka ta pochyla się nad aspektem filozoficznym. Autor stara się ustalić główne doktrynalne zasady myśli hiszpańskiego mistyka nawiązujące bardziej do ich aspektu logicznego aniżeli do dogmatów katolickich. Obrana metodologiczna perspektywa ogranicza obszar badań do racjonalnego aspektu doktryny. Najważniejszą perspektywą, jaką autor odkrywa, to ta, która nawiązuje do teorii św. Tomasza z Akwinu wizji uszczęśliwiającej. Dominikanin ukazuje życie po śmierci jako polegające na poznaniu i kochaniu jedynie Boga. Po śmierci oglądanie Boga polega na skoncentrowaniu się tylko na Nim: ludzkie władze nie mogą być niczym innym zajęte. Autor dochodzi do wniosku, że Jan od Krzyża wyjaśnia proces prowadzący do mistycznego zjednoczenia z Bogiem w tym życiu jako antycypację wizji uszczęśliwiającej zgodne z tym, jak ją rozumie Tomasz z Akwinu. Dlatego też kontemplacja jest światłem oraz ogniem, które usuwają z człowieka wszystko to, co nie jest skoncentrowane na Bogu, tak, aby Bóg stał się jedynym przedmiotem działania władz. Kontemplacja, która jest mistycznym doświadczeniem, tak długo jest bolesna, jak długo we władzach znajduje się jakikolwiek inny przedmiot prócz Boga. Gdy są już wolne od wszystkiego, wtedy kontemplacja jest odczuwana jako słodka i pełna miłości. Wskazana perspektywa wyjaśnia, dlaczego Jan wymaga, aby człowiek odrzucił wszystko, aby zjednoczyć się z Bogiem. Co oznacza, że nic oprócz Boga nie powinno się znajdować w umyśle, pamięci i woli. Wspomniana perspektywa kształtująca całą doktrynę jest uzupełniona drugą, która wyjaśnia, jak pogodzić te absolutystycznie brzmiące wymagania z aktualnymi cielesnymi ograniczeniami człowieka. Uwzględniając drugą perspektywę Jan w terminach praktycznych wyjaśnia, co oznacza mieć Boga jako przedmiot poznania, nadziei i miłości. Ta druga perspektywa czyni wymagania wywodzące się z pierwszej bardziej zrównoważonymi i ludzkimi. Na końcu pojawia się trzecia perspektywa – oblubieńcza, ulubiona przez Jan od Krzyża. Perspektywa ta jest mniej uwzględniona w opracowaniu, choć uzupełnia poprzednie. W tej perspektywie święty ukazuje drogę do zjednoczenia w ujęciu rozwoju wzajemnej miłości między człowiekiem a Bogiem. W ramach tej perspektywy Jan mówi o uczuciach i pragnieniach. To w tym obszarze czuje się najlepiej. Aby lepiej zrozumieć kluczowe elementy doktryny Jana od Krzyża, które najczęściej są niewłaściwie rozumiane, zostaje ona porównana z doktryną doświadczenia mistycznego Pseudo-Dionizego Areopagity oraz jogi królewskiej Patańdżalego. Porównanie to pokazuje, że nie można zakwalifikować doktryny Jana do nurtu apofatycznego autorów mistycznych. W przeciwieństwie do praktyk jogicznych, Jan nie ma na celu wygaszenia życia psychicznego osoby. Pragnie on wzmocnić egzystencję osoby oraz jej wewnętrzną witalność. Ostatni rozdział próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy Jan wnosi coś nowego w dyskusję obecną w obszarze filozofii mistyki korzeniami sięgającą do neoplatonizmu Plotyna oraz Pseudo-Dionizego.Publikacja finansowana z funduszu Wydziału Teologicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznani