Therapeutische gemeenschap De Oosthoek: Breuk of continuïteit binnen de gestichtspsychiatrie?

Gedragsvrijheid en de overdracht van verantwoordelijkheden aan de patiënt, die als kenmerken van de therapeutische gemeenschap worden beschouwd, worden in de literatuur vaak gekoppeld aan de cultuurkritiek van de jaren ’60 en ’70 en worden tevens als breuk gezien met de gestichtspsychiatrie. In dit onderzoek zal worden laten zien dat deze kenmerken al eerder binnen de Nederlandse psychiatrie aanwezig waren, door de therapeutische gemeenschap in een historische context te plaatsen en door de therapeutische gemeenschap De Oosthoek te Limmen als casus te gebruiken. Door vooraf de ontwikkelingen te beschrijven binnen psychiatrisch ziekenhuis St. Willibrord, waar de Oosthoek uit voortkwam, alsook de meer algemene ontwikkeling binnen de psychiatrie in Nederland de revue te laten passeren, zal duidelijk worden dat de therapeutische gemeenschap voortborduurde op een socio -en psychotherapeutische trend van het geven van verantwoordelijkheden aan patiënten die onder invloed van de maatschappelijke ontwikkelingen van de jaren ’70 tot op zekere hoogte een radicalisering onderging. Cruciaal voor het ontstaan van een sociotherapeutische en psychotherapeutische trend binnen de psychiatrie, was het paradigma wisseling dat zich tijdens het interbellum voltrok van een natuurwetenschappelijke psychiatrie naar een geesteswetenschappelijke psychiatrie die aandacht besteedde aan de subjectieve belevingswereld van de patiënt en de sociale factoren die een rol konden spelen bij het ontstaan van geestesziekten. Het sociale milieu kon tevens in de vorm van de patiëntengroep een positieve werking uitoefenen op het herstel van de patiënt. De psychoanalyse en de fenomenologie als belangrijke vertegenwoordigers van deze geesteswetenschappelijke stroming, zorgden ervoor dat er naar het verhaal van de patiënt werd geluisterd en er rekening werd gehouden met de patiënt. Het inzicht dat interactie binnen een patiëntengroep therapeutisch werkte en het de patiënt hielp bij zijn gebrekkige maatschappelijke aanpassing, aangezien hierdoor het verantwoordelijkheidsgevoel werd gestimuleerd, zorgde er in de jaren '50 voor dat er therapievormen werden ontwikkeld die als voorlopers van de therapeutische gemeenschappen konden worden gezien zoals deze zich in de jaren '70 hadden ontwikkeld. In deze therapievormen stonden eigen verantwoordelijkheid en een zekere mate van gedragsvrijheid centraal Dit onderzoek zal duidelijk maken dat de jaren '70 helemaal niet zo radicaal of vernieuwend waren als wel wordt gedacht