Sáttamiðlun : yfirlit yfir stöðu úrræðisins hérlendis í alþjóðlegum samanburði og tækifæri til sóknar

Sáttamiðlun hefur verið markaður farvegur víða um heim. Hagkvæmar og skjótvirkar lausnir við úrlausn ágreiningsmála falla vel að nútímasamfélagi þar sem tími er metinn til verðmætis, en styttri málsmeðferðartími, lægri málskostnaður og áhersla á farsælt samband deiluaðila að ágreiningi loknum eru meðal ástæðna þess að margir kjósa sáttamiðlunarleiðina í stað hinnar hefðbundnu dómstólaleiðar. Fjölmörg ríki og alþjóðastofnanir hafa tekið sáttamiðlun upp á sína arma, og hefur Evrópusambandið beitt sér fyrir aukinni notkun úrræðisins innan aðildarríkja sinna. Umfjöllunarefni ritgerðar þessarar er sáttamiðlun sem leið til lausnar ágreiningi milli deiluaðila. Er markmiðið að varpa ljósi á vægi úrræðisins í lögum og réttarframkvæmd hérlendis í alþjóðlegum samanburði, og jafnframt að kynna úrræðið sem skynsaman og raunhæfan valkost við úrlausn ágreiningsmála innan íslenskrar stjórnsýslu og réttarkerfis. Í fyrsta kafla er fjallað um meginsjónarmið og hugmyndafræði sáttamiðlunar, sem og kosti úrræðisins og ókosti í samanburði við önnur réttarúrræði. Þróun og innleiðingu sáttamiðlunar á alþjóðavettvangi er gerð skil í öðrum kafla þar sem norrænum rétti er sérstakur gaumur gefinn. Í köflum þrjú og fjögur er leitast við að skýra vægi sáttamiðlunar við meðferð einkamála og sakamála hérlendis, og í kafla fimm eru sáttaákvæði í íslenskri löggjöf kortlögð, auk þess sem kynntar eru hugmyndir að réttarbótum og frekari innleiðingu sáttamiðlunar. Af rannsóknarvinnu höfundar verður sú ályktun dregin að þróun sáttamiðlunar sé skammt á veg komin hérlendis í alþjóðlegum samanburði sem meðal annars megi rekja til vanþekkingar og stefnuleysis. Þótt úrræðið hafi lagastoð í lögum nr. 91/1991 um meðferð einkamála og lögum nr. 88/2008 um meðferð sakamála eru ákvæðin vannýtt í framkvæmd, jafnframt sem fátíð eru sáttaákvæði í öðrum lagabálkum. Er því þörf á skýrri stefnumótun stjórnvalda og markvissari innleiðingu sáttamiðlunar. Yrði útkoman þroskaðra réttarkerfi í takti við alþjóðlega þróun sem leiða myndi til samfélagslegs- og fjárhagslegs ávinnings.Mediation is increasingly being looked at around the world. Cost-effective and quick-to-resolve dispute resolutions are well suited to a modern society where time is valued, but faster outcome, reduced costs and preservation of relationships are among the reasons why many choose mediation instead of litigation. Many countries and international organizations have adopted the use of mediation, and the European Union has called for greater use of the remedy within its member states. The topic of this thesis is mediation as a way of resolving disputes. The aim is to shed light on the weight of the remedy in law and legal practice in Iceland in international comparison, and also to present the remedy as a sensible and realistic option for resolving disputes within the Icelandic administration and legal system. The first chapter is about the main principles and ideology of mediation, as well as the advantages and disadvantages of the remedy compared to other legal remedies. The development and implementation of mediation in international fora is described in the second chapter, which pays special attention to Nordic law. Chapters three and four seek to explain the weight of mediation in civil and criminal cases in Iceland, and in chapter five the current conciliation provisions in Icelandic legislation will be examined. In addition, ideas for legal redress and further implementation of mediation will be presented. The research reveals that the development of mediation in Iceland is at an early stage in international comparison, which can be traced, among other things, to ignorance and lack of direction. Although mediation has legal basis in civil procedure law no. 91/1991 and criminal procedure law no. 88/2008, the provisions are underutilized in practice, at the same time as conciliation provisions are rarely included in other sections of the law. There is therefore a need for a clear government policy and a systematic implementation of mediation. The result would be a mature legal system in accordance with international developments that would lead to social and economic gain