Effecten van bodemmaatregelen op bodemfuncties en bodemkwaliteit : integrale analyse van de resultaten uit de PPS Beter Bodembeheer en eerste vertaalslag naar praktische boodschappen

Dit rapport beschrijft de brede effecten van bodemmaatregelen voor een duurzaam bodembeheer. Hiervoor zijn de maatregelen uit de systeemproeven van de Publiek Private Samenwerking (PPS) Beter Bodembeheer eerst kwalitatief en vervolgens deels kwantitatief geanalyseerd met toepassing van een ontwikkeld framework. Het framework dat ontwikkeld is richt zicht op de volgende drie facetten van bodembeheer en maatregelen. - Bodemkwaliteitsaspecten: organische stof, fysische-, chemische- en biologischebodemkwaliteit, grotendeels afgeleid uit de Bodemindicatoren voor Landbouwgronden Nederland (BLN-indicatorset), - Bodemfuncties: productiviteit, waterregulatie- en zuivering, recycling van nutriënten, koolstofvastlegging, habitat voor biodiversiteit (volgens de Landmark-systematiek), - Toepasbaarheidsaspecten van maatregelen: benodigde kennis en kunde, bedrijfsresultaat en arbeid, machine vereisten, toepasbaar en geschikt areaal. Doel van dit onderzoek is om een compleet beeld te krijgen van hoe maatregelen bijdragen aan duurzaam bodembeheer en hoe er van uit dit beeld boodschappen en adviezen voor de praktijk opgesteld kunnen worden. Dit onderzoek draagt hiermee bij aan de doelstelling in het Nationaal Programma Landbouwbodems waarin beoogd wordt dat alle landbouwbodems in Nederland in 2030 duurzaam beheerd worden. De kwalitatieve analyse van een zestal maatregelcategorieën is gedaan op alle drie de facetten. Deze maatregelcategorieën zijn: gereduceerde grondbewerking, organische stofaanvoer, groenbemesters, bemesting, grondontsmetting, en combinaties van maatregelen. De analyse resulteert in een wisselend beeld. Positieve, negatieve en neutrale effecten van maatregelen zijn aangetroffen binnen maatregelcategorieën en grondsoorten. Daarnaast zijn een aantal effecten nog onzekerheden of onbekend. De analyse brengt diverse win-wins en trade-offs tussen aspecten naar voren. De kwantitatieve verdieping is vervolgens uitgevoerd voor bodemfuncties en toepasbaarheidsaspecten bij twee maatregelcategorieën; organische stofaanvoer met de focus op aanvoer van compost en gereduceerde grondbewerking met de focus op niet-kerende grondbewerking (NKG). Hieruit volgt een gedetailleerder beeld van de effecten op bodemfuncties en toepasbaarheid welke voor het formuleren van boodschappen gebruikt kan worden. Dat is samen met betrokken partners en belanghebbende uit de PPS gedaan. Er wordt duidelijk dat NKG op kleigrond een positieve bijdrage levert aan de functies waterregulatie en -zuivering en habitat voor biodiversiteit. Op productie is geen eenduidig effect gevonden. Op zand en dalgrond blijkt juist dat de maatregel een positief effect heeft op productie en recycling van nutriënten en geen effect op waterregulatie en -zuivering. Het effect op koolstofvastlegging is op beide grondsoorten niet eenduidig. Met inachtneming van een aantal toepasbaarheidsvraagstukken, zoals onkruidbeheersing en productiviteit van fijnzadige gewassen, is het een geschikte maatregel voor beter bodembeheer. Voor de maatregel organische stofaanvoer zijn op zowel klei als zandgrond nog een aantal onbekende effecten, zoals op waterregulatie- en zuivering. Er zijn positieve effecten op productiviteit en koolstofvastlegging op beide grondsoorten. Het aanvoeren van extra organische stof, via compost, is een goed toepasbare maatregel behalve dat het kosten met zich mee brengt en de beschikbaarheid van goede kwaliteit compost gering is. Tevens zijn er wettelijke normen rondom het toepassen van organische stof. Het analyseren van de effecten van maatregelen via het opgestelde framework is een geschikte aanpak gebleken die ook ondersteund werd door de betrokkenen van de PPS. Het opstellen van boodschappen vanuit systeemproefresultaten vraagt nog meer aandacht, omdat er onzekerheden en onbekende effecten meespelen, zoals het opschalen van effecten vanuit een proef naar praktijk en het optellen van losse effecten van losse maatregelen naar systeemniveau. Dat is iets waar in het vervolg van deze PPS, samen met partners, uitgebreid aan gewerkt zal gaan worden. Tevens zal daar ook voor andere maatregelcategorieën een vergelijkbare analyse gedaan worden, om zo een uitgebreider overzicht op te kunnen stellen van de bijdrage van maatregelen op duurzaam bodembeheer