De verplaatsing van de 'Vierde Macht': Inleiding op het Themanummer

Op tal van beleidsterreinen in Nederland is sprake van min of meer geïnstitutionaliseerde Europese beleidsarena's en een omvangrijk 'acquis' van wet- en regelgeving. Er zijn allerlei vormen van multi-level governance gegroeid, die complexer en subtieler van aard zijn gebleken dan werd voorgesteld in de gepassioneerde maar nogal sjabloneske wetenschappelijke discussies die 'intergouvernementalisten' en 'supranationalisten' in de Europese integratieliteratuur daarover jarenlang voerden. Wat we echter bij alle aandacht voor het thema Europa nog relatief weinig hebben onderzocht, is hoe die Europeanisering van het ambtelijk bedrijf precies uitpakt. Dit artikel bevat een literatuuroverzicht van recente studies naar de invloed van de Europese Unie (EU) op de ambtelijke apparaten van de nationale lidstaten en een inleiding op de deelthema's die in de drie overige bijdragen centraal staan