Archeologisch vooronderzoek in het kader van herinrichting en compacte uitbreiding van de OLV Abdij te Oosterhout, gemeente Oosterhout

Vestigia Archeologie & Cultuurhistorie heeft een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd voor een plangebied in de gemeente Oosterhout. De opdrachtgever is betrokken bij de herinrichting en compact uitbreiding van de OLV Abdij in Oosterhout, gelegen tussen de Abdis van Thornstraat, Zandheuvel, Kloosterdreef en de Hoogstraat. In hoofdlijnen gaat het ontwerp uit van een herinrichting en compacte uitbreiding aan de zuidzijde van het Neogotische monasterium. Daarnaast worden er op drie andere plaatsen kleinere toevoegingen voorgesteld. De totale omvang van de vier aan te bouwen delen is circa 320 m2: toevoeging 1: 220 m2; 2: 12 m2; 3: 60 m2; 4: 30 m2. De vergravingsdiepte is 1,5 m; ook worden er voor de nieuwbouw heipalen geplaatst tot circa 10 m-mv. De gemeente heeft aangegeven dat in het kader van het vergunningentraject een archeologisch bureauonderzoek noodzakelijk is. Een separate bouwhistorische studie is in deze fase niet (meer) nodig geacht. Doel van het archeologisch bureauonderzoek was vast te stellen of er in het plangebied sprake is (of kan zijn) van archeologische resten die door de ingrepen verstoord dreigen te worden en, indien mogelijk, uitspraken te doen over de waarde hiervan in termen van fysieke en inhoudelijke kwaliteit zoals zeldzaamheid en gaafheid. Het bureauonderzoek toont aan dat het plangebied op basis van het landschap een hoge archeologische verwachting heeft. Binnen het plangebied zijn hoge zwarte enkeerdgronden aanwezig. De hoge zwarte enkeerdgronden hebben een hoge archeologische verwachting. De hoge archeologische verwachting is gebaseerd op een hogere ligging, direct grenzend aan een vlakte. Hierdoor lag dit deel van het plangebied relatief hoog in het landschap, met geringe kans op overstromingen. Hierdoor was het een aantrekkelijke omgeving voor bewoning. Later heeft hier (heide)plaggenbemesting plaatsgevonden (resulterend in een zogenaamde enkeerdgrond) waardoor eventuele archeologische waarden mogelijk goed beschermd zijn gebleven. De archeologische verwachting is daarom hoog voor de perioden Laat-Paleolithicum/Neolithicum tot aan de Late Middeleeuwen/Nieuwe Tijd. De mogelijke archeologische sporen en vindplaatsen kunnen uiteenlopen van tijdelijke jachtkampjes van jager-verzamelaars uit het Laat-Paleolithicum/Neolithicum tot nederzettingsterreinen en sporen van landgebruik/verkaveling uit de periode vanaf het Neolithicum/Bronstijd tot aan de Late Middeleeuwen/Nieuwe Tijd. Tot de eerste vondstcategorie behoren voornamelijk vondsten van bewerkt vuursteen; tot de tweede categorie behoren o.a. grondsporen van structuren zoals boerderijen, bijgebouwen, sloten, greppels en afvalkuilen, zowel als grafheuvels; en vondsten van o.a. aardewerk, bot en metaal. Eventuele sporen van bewoning of landgebruik kunnen op of vlak onder het maaiveld worden aangetroffen. Archeologische resten worden verwacht in de eerdlaag (A-horizont) en in de top van het dekzand (oorspronkelijke C-horizont). In de top van het dekzand kunnen eventueel aanwezige archeologische resten daterend uit het Laat-Paleolithicum t/m de Vroege-Middeleeuwen verwacht in het begraven podzolprofiel. Eventueel aanwezige archeologische resten daterend uit de Late-Middeleeuwen en Nieuwe tijd worden verwacht onderin het eerddek en de top van het dekzand. Archeologische sporen kunnen zich bevinden van het maaiveld tot ongeveer 25 cm in de top van de C-horizont. Het opgebrachte plaggendek kan tot 0,50-0,60 m dik zijn ; de archeologische verwachting rust dus op de bovenste 0,85 m-mv. De kans bestaat dat de vondstenlaag is opgenomen onderin de eerdlaag; hier wordt ook wel van ‘cultuurlaag’ gesproken: een doorwerkte oude bodem tussen de eerdlaag en de ongeroerde ondergrond met kleine fragmenten aardewerk, natuursteen, vuursteen en houtskool. In het eerddek kunnen aardewerkfragmenten uit de IJzertijd en Romeinse tijd aanwezig zijn. Door het bewerken van de grond in de beginfase van de vorming van het esdek wordt (de bovenzijde van) de cultuurlaag en sporen opgenomen in het esdek. Zo komt materiaal van een vindplaats op of nabij de locatie in het esdek terecht. Het in de cultuurlaag opgenomen materiaal kan ook van elders komen. Dat is vaak ME of NT-materiaal dat op de mesthoop terecht is gekomen en daarna over het land verdeeld met de mest en plaggen. Dit betreffen dus geen in situ archeologische resten, omdat deze van een andere locatie zijn meegevoerd ten tijde van het opbrengen van het eerddek (verstoorde context). Er is echter een kans dat de ondergrond binnen het plangebied deels verstoord is geraakt als gevolg van sub-recente bouwwerkzaamheden; voor de bestaande gebouwen moet er een insteek zijn gemaakt. Daar staat tegenover dat de opgebracht heideplaggen de onderliggende archeologische waarden mogelijk hebben beschermd. In conclusie: het plangebied heeft een middelhoge archeologische verwachting voor de perioden Paleolithicum tot de Nieuwe Tijd. Deze gespecificeerde archeologische verwachting kan als volgt worden samengevat: 1. Datering - Een middelhoge archeologische verwachting voor resten van bewoning en menselijke activiteit uit het Paleolithicum tot en met de Nieuwe Tijd. 2. Complextype - Jachtkamp (Paleolithicum/Mesolithicum) - Nederzetting (huisplaats) (Neolithicum tot en met de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd) 3. Omvang - 50-100 m2 (kampement), 500-2000 m2 (huisplaats). 4. Diepteligging - Naar verwachting in de bovenste 0,85 m-mv. - Jachtkampjes: eventuele sporen zijn ondiep, en direct onder het maaiveld gelegen of op de overgang tussen het cultuurdek en de natuurlijke ondergrond. - Nederzetting: eventuele resten uit het Neolithicum tot en met de Late Middeleeuwen/ Nieuwe tijd kunnen direct vanaf het maaiveld worden aangetroffen in de top van het dekzand. 5. Gaafheid en conservering - Waarschijnlijk slecht. De grondwaterstand is in dit gebied laag (GWT V-VII) waardoor organische resten (vondsten en paleobotanische resten) waarschijnlijk slecht bewaard zijn gebleven. 6. Locatie - Op basis van het bureauonderzoek kan in principe binnen het hele plangebied sprake zijn van archeologische resten. 7. Uiterlijke kenmerken - Jachtkampjes: sporen van haardkuilen, vuursteen concentraties. - Nederzetting: voor Neolithicum/Vroege Middeleeuwen een spreiding van vondstmateriaal zoals aardewerk, dierlijk bot, bewerkt natuursteen, metaal etc., en sporen zoals (verkavelings)greppels, paalgaten en afvalkuilen; voor de Late Middeleeuwen/Nieuwe tijd aangevuld met periode specifiek keramiek (aardewerk/steengoed/porselein) en bouwmateriaal (baksteen/dakpan), glas, natuursteen. Organische materialen, zoals leer, bewerkt of constructiehout, en textiel zullen waarschijnlijk niet worden aangetroffen gezien de lage grondwaterstand en de zandbodem. 8. Mogelijke verstoringen - Het gebied is mogelijk verstoord tijdens de bouw van de abdij. Advies Vestigia Archeologie & Cultuurhistorie adviseert deze archeologische verwachting te toetsen door het uitvoeren van een inventariserend veldonderzoek (karterende fase) te worden uitgevoerd. Dit onderzoek dient om vast te stellen of er wel of niet een intact bodemprofiel aanwezig is, en of er archeologische indicatoren aanwezig zijn die kunnen duiden op de aanwezigheid van een behoudenswaardige vindplaats. Het verkennend booronderzoek kan worden uitgevoerd door te boren met behulp van een edelmanboor (diameter 12/15 cm): drie boringen ter plaatse van de zuidelijke uitbreiding (nr. 1 ), één ter plaatse van de overige uitbreidingen (nrs. 2-4). Deze boringen dienen te worden gezet tot een diepte van 25 cm in de C-horizont. Als alternatief kan er voor worden gekozen om in het kader van een snelle voortgang van project, en om de hinder voor de omgeving zo veel mogelijk te beperken, het booronderzoek over te slaan en in de uitvoeringsfase op de vier uitbreidingslocaties de graafwerkzaamheden te begeleiden onder protocol inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven – variant archeologische begeleiding. Hiervoor dient eerste een Programma van Eisen volgens de KNA 4.1 te worden opgesteld. Het is aan het bevoegd gezag, de gemeente Oosterhout, om op basis van dit rapport en het hierin geformuleerde advies een besluit te nemen ten aanzien van eventueel vervolgonderzoek of het beëindigen van het archeologisch onderzoeksproces. Ook wanneer het plangebied op enig moment op basis van de resultaten van archeologisch onderzoek wordt vrijgegeven voor de voorgenomen ontwikkelingen, blijft de meldingsplicht archeologische toevalsvondst of waarneming van kracht (Erfgoedwet, artikel 5.10 Archeologische toevalsvondst). Aangezien het nooit volledig is uit te sluiten dat tijdens eventueel grondverzet een archeologische toevalsvondst wordt gedaan, is het wenselijk de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht om hiervan zo spoedig mogelijk melding te doen bij het bevoegd gezag, de gemeente Oosterhout, en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Naschrift Het bevoegd gezag, de gemeente Oosterhout, bij monde van haar adviseur Regio West-Brabant, heeft besloten om het advies van Vestigia niet over te nemen; er dient proefsleuvenonderzoek (KNA-protocol 4003) te worden uitvoeren ter plaatse van de uitbreidingen