Plangebied Koning Willem III-kazerne te Apeldoorn, gemeente Apeldoorn: Een archeologische opgraving

In opdracht van Dienst Vastgoed Defensie heeft RAAP van 15 tot en met 30 januari 2018 een archeologisch proefsleuvenonderzoek en een opgraving uitgevoerd in het kader van nieuwbouw op de Koning Willem III-kazerne in de gemeente Apeldoorn. Op 26 juni 2018 heeft op aanwijzing van de gemeente Apeldoorn tevens een archeologische inspectie plaatsgevonden op gebouwlocatie 29. Het voornaamste doel van het onderzoek was het veiligstellen van de wetenschappelijke informatie. Het plangebied bevindt zich op de voormalige Orderenk op de oostelijke voet van de stuwwal van de oostelijke Veluwe. In het uiterste westen bevindt zich een steilrand die al weergegeven wordt op historische kaarten. Deze vormt de overgang tussen de hooggelegen es en de laaggelegen zone waar ook het erf Hogenhof wordt weergegeven. De oorspronkelijke steilrand is bij de aanleg van het kazerneterrein aangevuld en rechtgetrokken en liep oorspronkelijk door de zuidoostelijke hoek van het plangebied. Dit verklaart een grote recent ‘verstoorde’ zone. Dit is feitelijk opgebrachte grond. De Orderenk was rond 1832 te herkennen als een aaneenschakeling van bouwlandkampen omgeven door houtwallen. De opgraving valt binnen het bouwland van het oude Order erf Hogenhof dat op historische kaarten uit de negentiende eeuw ten zuiden van het toenmalige erf valt. Hogenhof, ook bekend als Den Pass of Egbert van Ordensgoed, dateert waarschijnlijk uit de late middeleeuwen. Bij de bouw van de huidige kazerne is de boerderij afgebroken. Tijdens het onderzoek zijn 546 archeologische sporen aangetroffen, waarvan het overgrote deel bestaat uit paalkuilen. Naast sporen die op spoorniveau al een functionele interpretatie kregen, zoals de hutkommen, konden verscheidene clusters paalsporen reeds in het veld al worden herleid tot structuren. Tijdens de primaire dataverwerking zijn deze verder verfijnd en nieuwe structuren onderscheiden. Het archeologisch onderzoek heeft 1714 vondsten opgeleverd. Slechts vier vondsten zijn als aanlegvondst in een laag aangetroffen. Enerzijds is dit veroorzaakt doordat bodem in grote delen van het onderzoeksgebied was verstoord tot op het sporenvlak, zodat de vondstlagen reeds ontbraken. Anderzijds kon – naast de coupe- en afwerkvondsten - ook het overgrote deel van de aanlegvondsten worden gekoppeld aan sporen. Meer dan de helft van alle vondsten (58%; n=962) is afkomstig uit de vier hutkommen. Binnen het plangebied Koning Willem III-kazerne zijn archeologische resten uit verschillende perioden opgegraven. Ten eerste zijn twee concentraties haardkuilen uit het mesolithicum aangetroffen. Vanaf het eind van de late ijzertijd of het begin van de Romeinse tijd vond er wederom bewoning plaats op het terrein. De vroegste resten bestaan uit tweebeukige gebouwplattegronden en bijgebouwen, die elkaar rechtstreeks in de tijd hebben opgevolgd en zo mogelijk deels tegelijkertijd hebben bestaan. Het gebruik van het terrein zet zich voort tot in de midden-Romeinse tijd. De bewoners van de nederzetting zullen grotendeels zelfvoorzienend zijn geweest. Het lage percentage importaardewerk toon aan dat keramiek voornamelijk lokaal werd vervaardigd. Daarnaast werd binnen de nederzetting ijzer geproduceerd en bewerkt, al zijn metalen voorwerpen uit deze periode niet aangetroffen. Na de midden-Romeinse tijd zijn daadwerkelijke bewoningsresten absent tot de late middeleeuwen. Uit de dertiende eeuw is een vrij gedrongen plattegrond aanwezig, die op grond van de afmetingen niet direct doet denken aan een (woonstal-)huis en mogelijk een andere functie had. Duidelijk is dat ook in deze periode ijzer werd bewerkt. De in de plattegrond aangetroffen gesmede spijkers zullen een lokaal product zijn geweest en zijn gebruikt in de desbetreffende constructie. De resten kunnen worden gezien als een (onderdeel van de) middeleeuwse fase van het erf Hogenhof. In deze periode bevindt een erf zich doorgaans nog op de hogere delen van het perceel. Vanaf de late middeleeuwen verschuift de bebouwing zich naar de flanken en worden de hogere gronden gebruikt als akkerland