Proefsleuven verblijfsrecreatie Loonsche Land

In opdracht van De Efteling bv heeft BAAC bv (onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Archeologie, Architectuur- en Cultuurhistorie) een opgraving uitgevoerd in plangebied Loonsche Land te Kaatsheuvel in de gemeente Loon op Zand. De aanleiding voor het onderzoek is de voorgenomen bouw van het vakantiepark Efteling Loonsche Land met gestapelde en grondgebonden verblijfsaccommodaties waarbij een gerede kans bestaat dat archeologische waarden vernietigd zullen worden. Voorafgaand aan de opgraving is begin 2016 door RAAP Archeologische Adviesbureau een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd. Hierbij zijn meerdere bewoningssporen uit de nieuwe tijd aangetroffen. Er zijn in totaal twee vindplaatsen aangemerkt. Vindplaats 1 betreft een nederzettingsterrein uit de nieuwe tijd en vindplaats 2 bestaat uit greppels, grondverbeteringssporen/moesbedden en spitsporen uit de nieuwe tijd. Door de bevoegde overheid is besloten om vindplaats 1 ex situ te behouden en het noordelijke deel van het plangebied door middel van een opgraving te laten onderzoeken. Hoewel vindplaats 2 als niet behoudenswaardig is gewaardeerd, zullen de sporen van vindplaats 2, die in het op te graven deel worden aangetroffen, tegelijkertijd onderzocht worden. De resultaten van het proefsleuvenonderzoek worden in dit rapport uitgewerkt, net als de resultaten van de opgraving. De opgraving vond in 2016 plaats in het noordelijke deel van het plangebied, ter plaatse van vindplaats 1. De oudste sporen die hierbij zijn aangetroffen dateren in het vroeg-mesolithicum. Het gaat hierbij waarschijnlijk om haardkuilen, waarvan nu kleine, licht gekleurde uitgeloogde kuilen bewaard waren in het vlak. Er werd tijdens het onderzoek geen vondstmateriaal uit deze periode aangetroffen. Behalve de grote ouderdom van de sporen is de slechte conservering van deze vindplaats waarschijnlijk het gevolg van het intensieve grondgebruik binnen het plangebied in de periode na de late middeleeuwen, waarbij de bodem grootschalig verrommeld is. Het grootste aantal sporen dateert in de late middeleeuwen en voornamelijk de nieuwe tijd. Het gaat hierbij om bewoningssporen van het buurtschap Efteling die zich voornamelijk in het noordelijke deel van het plangebied bevinden, langs de Eftelingsestraat. De oudste bewoningssporen van dit buurtschap die bij het archeologisch onderzoek zijn aangetroffen dateren uit de 15e eeuw. Aan de hand van de vondstdateringen, de aard en ligging van de structuren is een fasering voor de bewoning binnen het plangebied opgesteld, waarbij de structuren in vier opeenvolgende fasen gedateerd zijn. Fase 1: De oudste sporen van bewoning worden gevormd door twee waterputten die zich centraal in het plangebied bevinden. Beide waterputten dateren in de 16e eeuw, hoewel een begindatering in de 15e eeuw voor waterput structuur 1003 niet kan worden uitgesloten. Aangezien de aanwezigheid van waterputten doorgaans in verband wordt gebracht met bewoning, zal er in de directe omgeving van deze waterputten waarschijnlijk een erf hebben gelegen. Hiervan zijn echter geen sporen aangetroffen. Fase 2: In de tweede fase, daterend in de 17e eeuw, wordt er een boerderij gebouwd in het oostelijke deel van het onderzoeksgebied, structuur 5. Aan de westelijke zijde van de boerderij, ter hoogte van het woongedeelte is een waterput aanwezig, structuur 1020, die waarschijnlijk gelijktijdig is. Mogelijk hoort ook waterput structuur 1016 bij deze boerderij, die bevindt zich op circa 4,5 m ten noorden van de plattegrond. Structuren 6 en 8 kunnen niet gedateerd worden aan de hand van vondstmateriaal. Aan de hand van de ligging van de plattegronden en de waterputten behoren beide plattegronden waarschijnlijk tot fase 2. Fase 3: De meeste structuren zijn binnen deze fase te categoriseren. Er zijn vier plattegronden binnen deze fase geplaatst, structuren 3, 4, 7 en 9. De gebouwen 4 en 7 bevinden zich op slechts 3 m van elkaar en zijn daarom mogelijk niet gelijktijdig in gebruik geweest. Wanneer waterput structuur 1024 bij structuur 7 hoort dan zijn deze twee structuren ouder dan structuur 4. Mogelijk behoren de waterputten structuren 1010 en 1031 bij de boerderij structuur 4. Beide waterputten bevinden zich direct naast het woongedeelte van de boerderij. Deze twee waterputten volgen elkaar op waarbij structuur 1031 de jongste is. Aan de andere zijde van de plattegrond, ten oosten van de potstal is een dierbegraving aangetroffen (structuur 1046) die mogelijk uit dezelfde periode stamt. In deze periode zijn meerdere waterputten aanwezig en in het zuidwestelijke deel van het plangebied bevindt zich een geïsoleerd gelegen graf (structuur 1047). Hier is een adolescent begraven waarbij meerdere aangeboren afwijkingen op het skelet zijn waargenomen. Waarom deze persoon niet op een begraafplaats is begraven, kan aan de hand van de archeologische gegevens niet worden achterhaald. Fase 4: In deze fase is structuur 1 aanwezig, met de naastgelegen waterput structuur 1032. Ten noordoosten daarvan is structuur 2 met waterput structuur 1025 aanwezig. De locatie van structuren 1 en 2 komt overeen met de locatie van bebouwing op de kadastrale kaart uit begin 19e eeuw. Ook bij twee greppels (structuren 5014 en 5018), ten westen van de gebouwen, komt de locatie overeen met perceelsgrenzen op de historische kaart. Bij greppel structuur 5018 is er ook sprake van een weg of pad langs de perceelgrens. Er zijn aan de hand van de archeologische gegevens geen aanwijzingen dat het onderzoeksgebied na het begin van de 20e eeuw nog bewoond is. Op de historische kaarten zijn tot in de 19e eeuw nog locaties met bebouwing te zien, op de kaart van 1936 is het plangebied onbebouwd. Een krantenartikel uit 1938 in De Nieuwe Tilburgsche Courant spreekt van een zekere ‘B’ die uit zijn huis is gezet en zijn intrek heeft genomen in een ‘een leegstaand boerderijtje’ in het buurtschap Efteling. Dit klinkt alsof het buurtschap al (grotendeels) verlaten is