Psychological determinants of religious pedagogy

Definicja pojęcia: psychologia religii to dyscyplina psychologii, której przedmiotem jest poznanie religijności człowieka. Jej zadanie to dostarczanie opisu i wyjaśnienia przekonań, przeżyć i zachowań religijnych człowieka (Szymołon, 2006; Talik, 2013). W tym celu opiera się na wiedzy z zakresu rozwoju człowieka oraz charakterystykach takich procesów psychicznych, jak poznanie, uczucia czy kompetencje społeczno-moralne. Dorobek psychologii rozwojowej oraz psychologii religii stanowi zatem podstawę opracowania zasad wychowania religijnego w różnych okresach życia człowieka. Analiza historyczna pojęcia:: Badania eksperymentalne nad przeżyciami religijnymi prowadzone przez Kulpe, ucznia Wundta, założyciela pierwszego laboratorium psychologicznego w Lipsku (1879), uznane mogą być za początki psychologii religii, aczkolwiek za umowną datę narodzin psychologii religii przyjmuje się rok 1899, datę wydania książki E.D. Starbucka Psychology of Religion: An Empirical Study of the Growth of Religious Consciousness. W ramach poszczególnych koncepcji psychologicznych (behawioryzm, psychologia głębi, psychologia humanistyczna) odmiennie definiowano religijność człowieka i psychologię religii. Od początku XX w. psychologia religii rozwija się w obrębie dwóch zasadniczych nurtów badań nad doświadczeniem religijnym oraz rozwojem religijności. Problemowe ujęcie pojęcia: w psychologicznych koncepcjach człowieka uwzględniających zarówno jego biologiczną, jak i duchową sferę życia, autorzy odwołują się do religijności i jej znaczenia dla rozwoju i zdrowia psychicznego człowieka. Do dorobku psychologii religii, a także psychologii rozwojowej i psychologii ogólnej odwołują się działania pedagogiczne zogniskowane na wychowaniu religijnym człowieka. Refleksja systematyczna z wnioskami i rekomendacjami: można wskazać dwa obszary wiedzy psychologicznej, do której odwołuje się pedagogika religii. Są to: (a) wiedza o przekonaniach, przeżyciach i zachowaniach religijnych (psychologia religijności), (b) wiedza o prawidłowościach rozwojowych, w tym rozwoju religijnego (psychologia rozwojowa). Pierwsza z nich wskazuje na znaczenie sfery religijności w życiu człowieka, uzasadniając potrzebę pedagogicznych oddziaływań skierowanych na jej rozwój, a druga, dostarczając wiedzy o możliwościach i ograniczeniach rozwojowych oraz specyfice rozwoju religijnego w poszczególnych etapach życia człowieka, umożliwia pedagogice religii zastosować skuteczne sposoby oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych. Spojrzenie na człowieka z szerokiej, holistycznej perspektywy, która pozwala ujrzeć w nim nie tylko biologiczny i historyczny czy kulturowy byt, ale także, a może przede wszystkim wartość jego osoby, wymaga uwzględnienia sfery duchowości oraz religijności. Ten punkt widzenia obecny jest w personalizmie chrześcijańskim, aczkolwiek nie tylko, bowiem uwzględniają go również te antropologie, w których podkreślana jest zdolność człowieka do przekraczania własnych granic i odnoszenia się do szeroko rozumianej Transcendencji. Niezależnie od źródeł wyłaniania się tej zdolności może ona być rozwijana i kształtowana różnorodnymi drogami opierającymi się na odmiennych mechanizmach psychologicznych, z uwzględnieniem możliwości i ograniczeń rozwojowych człowieka. Najogólniej stwierdzić można, że są to takie mechanizmy, jak: uczenie się, nauczanie, naśladowanie, modelowanie, które z kolei rozgrywają się na materiale spostrzeżeń, myśli, uczuć i zachowań. Wskazane mechanizmy psychologiczne stanowią podstawę działań pedagogicznych, które wyrastają z przyjętego systemu wartości oraz celów wychowania. Działania wychowawcze odnoszące się do sfery przeżyć i zachowań religijnych stanowią obszar pedagogiki religii, dlatego czerpie ona z wiedzy psychologicznej dotyczącej rozwoju, w tym rozwoju religijnego, oraz wiedzy o procesach i mechanizmach psychicznych, a szczególnie dotyczącej specyfiki przeżycia religijnego.Definition of the term: psychology of religion is the branch of psychology that investigates human religiousness. Its aim is to provide a description and explanation of human religious beliefs, experiences, and behaviours (Szymołon, 2006; Talik, 2013). In order to achieve this aim, it refers to knowledge of human development, mental processes (such as cognition and emotions), and social and moral competences. The findings of developmental psychology and psychology of religion form the basis for formulating the principles of religious upbringing in different periods of human life. Historical analysis of the term: studies on religious experiences conducted by Kulpe, a student of Wundt, who founded the first psychological laboratory in Leipzig (1879), can be regarded as the beginnings of psychology of religion, although it is assumed that it officially began in 1899 with the publication of E.D. Starbuck’s book Psychology of Religion: An Empirical Study of the Growth of Religious Consciousness. Different psychological perspectives (behaviourism, depth psychology, humanistic psychology) defined human religiousness and psychology of religion in different ways. Since the beginning of the 20th century, psychology of religion has been developing within two main areas of research, focusing on religious experience and the development of religiousness. Definition of the term: the authors of the psychological concepts of man, which take into account both his biological and spiritual dimensions, discuss religiousness and its importance for development and mental health. Pedagogical activities focused on religious education are based on the achievements of psychology of religion, developmental psychology, and general psychology. Systematic rflection with conclusions and recommendations: religious pedagogy is based on two areas of psychological knowledge: (a) knowledge of religious beliefs, experiences, and behaviours (psychology of religion); (b) knowledge of developmental patterns, including religious development (developmental psychology). The former indicates the importance of religion in human life, justifying the need for pedagogical influences directed at its development; the latter, which provides knowledge of developmental opportunities and limitations and the specificity of religious development at particular stages of human life, enables religious pedagogy to apply effective methods of teaching. Looking at man from a broad, holistic perspective reveals not only him as a biological, historical, and cultural being, but also his value as a person, and requires consideration of the human sphere of spirituality and religiousness. This point of view is present in Christian personalism, but it is also taken into account by those anthropologies that analyse the ability of man to transcend his own limits and to relate to Transcendence in its broadest sense. Regardless of the source of this ability, it can be developed and shaped by various means which are based on different psychological mechanisms and which account for the possibilities and limitations of human development. Generally, it can be said that these mechanisms include learning, teaching, imitating, and modelling, and take place within perceptions, thoughts, feelings, and behaviours. These psychological mechanisms form the foundations of pedagogical activities that arise from the adopted system of values and educational goals. Educational activities relating to religious experiences and behaviours constitute the area of religious pedagogy that draws on psychological knowledge of development, including religious development, as well as knowledge of mental processes and mechanisms and, above all, knowledge of the specific nature of religious experience