POVIŠENE VRIJEDNOSTI SELENIJA U POVRĆU TE SAMONIKLOME BILJU I VOĆU POD UTJECAJEM KEMIZMA VODE IZ RAŠKIH UGLJENOKOPA

Selenium (Se), an essential trace element that is toxic when humans and animals are exposed to it in excess, is ubiquitous in coal. For centuries, superhigh-organic-sulfur (SHOS) Raša coal, enriched in S, Se, U, V, and Mo, was mined and processed across the Mediterranean Raša Bay area, located in the Istrian peninsula (in the northern Adriatic Sea, Croatia). There is concern that Raša coal mine water is contaminating local water, soil, and crops. The aim of this monitoring study was to determine the levels of Se and selected potentially toxic trace (As, Cd, Cu, Cr, Mo, Pb, U, V, and Zn), and minor (Fe and Mn) elements in Raša coal mine water, surface water, and associated vegetables, one fruit, and wild plants. Levels of Se in coal mine water were increased (up to 12 μg/L) compared to the maximum allowed water Se (10 μg/L). Compared to an EU average soil Se (1.15 mg/kg), Raša garden soil showed a 5-fold increase in Se. Compared to Croatian and Greek vegetable Se levels (low to normal), Raša vegetables showed a 20-fold, and a 50-fold increase in Se, respectively. Although approximative only, estimates of daily intake (EDI) of Se for mixed Raša vegetables (n = 21) showed a high level (0.055 mg/day). Namely, recommended dietary allowances (RDA) of Se for females and males are 0.055 mg/day, and 0.070 mg/ day, respectively. The EDI values of the analyzed vegetables contributed to average RDA levels as follows: garlic (183%), turnip (154%), parsley (147%), onion and gourd (76%), lettuce (74%), kale (62%), radicchio (51%), and potato (20%). Although the calculated EDI for the analyzed Raša vegetables was 1/8 the toxic dose (>0.4 mg/day), these results call for further research on the dietary and nutritional status of the residents in terms of Se.Selenij (Se), mikronutrijent toksičan za ljude i životinje izložene njegovim povišenim vrijednostima, sveprisutan je u ugljenu. Raški ugljen, iznimno obogaćen sumporom (S), selenijem, uranom (U), vanadijem (V) i molibdenom (Mo), stoljećima je pridobivan i korišten u industriji na području Raškoga zaljeva, smještenoga u Istri (sjeverni Jadran, Hrvatska). Postoji bojazan da voda iz raških ugljenokopa onečišćuje okolno tlo, vodu i nasade. Cilj ovoga istraživanja praćenja stanja okoliša bio je utvrditi razine Se i odabranih potencijalno toksičnih elemenata u tragovima (As, Cd, Cu, Cr, Mo, Pb, U, V i Zn) te onih sporednih (Fe i Mn) u vodi iz raških ugljenokopa, površinskoj vodi te okolnome povrću, voću i samoniklome bilju. Vrijednosti Se u vodi iz ugljenokopa (do 12 μg/L) premašile su dopuštenu vrijednost Se za vodu u okolišu (10 μg/L). U usporedbi s prosječnim vrijednostima Se u tlu u EU-u (1,15 mg/kg), Se u povrtnome tlu u Raši bio je peterostruko povišen. U usporedbi s vrijednostima Se u hrvatskome i grčkome povrću (niske do normalne) Se u raškome povrću povišen je 20 odnosno 50 puta. U radu je približno procijenjeno da je dnevni unos (EDI) Se ispitivanim domaćim povrćem (broj uzoraka 21) vjerojatno povišen (0,055 mg/dan). Naime, preporučeni dnevni unosi (RDA) Se za žene i muškarce iznose 0,055 odnosno 0,070 mg/dan. Vrijednosti dnevnoga unosa analiziranoga povrća pridonijele su prosječnim razinama RDA-a kako slijedi: češnjak (183 %), repa (154 %), peršin (147 %), luk i tikva (76 %), zelena salata (74 %), kelj (62 %), radič (51 %) te krumpir (20 %). Premda izračunata EDI vrijednost analiziranoga povrća iz Raše čini tek 1/8 toksične doze (> 0,4 mg/dan), rezultati ovoga rada trebali bi potaknuti daljnja istraživanja o prehrambenim navikama i prehrambenome statusu stanovništva ovoga područja s obzirom na unos selenija