Kontestatorki. Formy zaangażowania kobiet w ­Polsce po 1945 roku

Kontestacja jest synonimem sprzeciwu, najczęściej skierowanego przeciw określonego typu rozwiązaniom, ale także przeciw ideologiom, strategiom, rodzajom wdrażanych polityk, nawet przeciw obyczajom lub tradycjom. Kojarzy się, jest przedwstępem opozycyjności. Może ją sugerować wypowiedź lub zachowanie. Może stanowić zagrożenie dla ładu politycznego i prawnego lub być indyferentna. Zaangażowanie zaś stanowi najszerszy kontekst dla partycypacji politycznej, dalej zaś politycznej aktywności. Zaangażowanie polityczne jest kojarzone z udziałem protagonistów systemu politycznego, akolitów elit władzy oraz przeciwnie – może wyznaczać drugi biegun, w demokracji kojarzony z opozycją, w systemach autorytarnych z ludźmi i środowiskami wpływającymi na erozję legitymacji udzielanej systemowi, odpływ poparcia społecznego. W latach 1945-1989 szereg zmiennych politycznych i ustrojowych determinował ograniczenie możliwości swobodnych wystąpień, demonstracji postaw krytycznych. W prezentowanych badaniach staram się skupić uwagę na ekspresji niezadowolenia wyrażanej przez jednostki, zwłaszcza kobiety. Ich obecność w każdej z opozycyjnych inicjatyw była zauważalna, choć ilościowe szacunki nie dowodzą reprezentatywności tej kategorii. Przywołując ustalenia badaczek najnowszej historii Polski (wykazujących najczęściej marginalność aktywności kobiet) oraz korzystając z materiałów o charakterze biograficznym staram się wyodrębnić formy inicjatyw, charakterystyczne zachowania, słowem scharakteryzować ten rodzaj aktywności kobiet, który był przeciwieństwem politycznego konformizmu.Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w KrakowieAAN, KC PZPR, V/54, Uchwała CKKP w sprawie siedemnastu członków i kandydatów PZPR z zespołu redakcyjnego „Po prostu”, 17 X 1957 r., k. 110-112.Bocheński J., Zapamiętani, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2013.Gnacikowska. W., Kim była włókniarka, która rządziła Łodzią w PRL-u?, „Gazeta Wyborcza” 11.06.2010, za: https://bit.ly/3800Qr4.Hitchens C., Listy do młodego kontestatora, przeł. D. Żukowski, Karakter, Kraków 2017.„Innego końca świata nie będzie”. Z Barbarą Skargą rozmawiają Katarzyna Janowska i Piotr Mucharski, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008.Kalicki W., 20 III 1956: Chruszczow obrażony, „Gazeta Wyborcza” 20.03.2003, https://classic.wyborcza.pl/archiwumGW/2032046/20-III-1956-Chruszczow-obrazony.Kofman J., Konformiści i kontestatorzy, „Gazeta Wyborcza” 10.11.2011, https://wyborcza.pl/1,76842,10620059,Konformisci_i_kontestatorzy.html.Listy do pierwszych sekretarzy, wybór i oprac. J. Stępień, Wydawnictwo Fakt. Zarządzanie i Finanse. Instytut Dokumentacji Historycznej PRL, Warszawa 1994.Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 1: Niepokorni, F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik (red. i wstęp), Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2008.Protokoły VI i VII Plenum Komitetu Centralnego PZPR z 1956 r. Polska mniej znana, W. Władyka, W. Janowski (oprac.), Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Warszawa 2007.Rakowski M., Dzienniki polityczne 1958-1962, Iskry, Warszawa 1998.Rudzińska A., O moją Polskę, wstęp i oprac. T. Bochwic, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2011.Sąd orzekł. Seria Dokumenty, Instytut Literacki, Paryż 1972.Tuszyńska A., Pora bigosu. Pora intymna, „Gazeta Wyborcza” 06.05.1999, za: https://classic.wyborcza.pl/archiwumGW/783994/PORA-BIGOSU-PORA-INTYMNA.Urban J., Jaja kobyły: spowiedź życia Jerzego Urbana, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, b.m.w. [1992].WoroszylskiW., Dzienniki 1953-1982, Ośrodek Karta, Warszawa 2017.Eisler J., List 34, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.Fidelis M., Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2010.Friszke A., Anatomia buntu, Wydawnictwo Znak, Kraków 2010.Friszke A., Czas KOR-u. Jacek Kuroń i geneza Solidarności, Wydawnictwo Znak, ISP PAN, Kraków 2011.Grabowska M., Zerwana genealogia. Działalność społeczna i polityczna kobiet po 1945 roku a współczesny polski ruch kobiecy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2018.Hirszowicz M., Pułapki zagrożenia. Intelektualiści w służbie komunizmu, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001.Janion. Niedobre dziecię. Transe – traumy – transgresje, rozmawia Kazimiera Szczuka, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2012.Kamińska-Chełmniak K., Cenzura w Polsce 1944-1960, Wydawnictwo Aspra, Warszawa 2019.Karpiński J., Nie być w myśleniu posłusznym. Ossowscy, socjologia, filozofia, Polonia, Londyn 1989.Kołakowski L., Wśród znajomych. O różnych ludziach mądrych, zacnych, interesujących i o tym jak czasy swoje urabiali, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005.Lipski J.J., KOR, Aneks, Londyn1983.Łukasiewicz P., Porządek społeczny w potocznych wyobrażeniach i przekazach, Polska Akademia Nauk Instytut Filozofii i Socjologii, Warszawa 1991.Łysiak W., Wielka kontestacja. Folklor polityczny w PRL, PSO, Poznań 1998.Mrozik A., Poza nawiasem historii (kobiet) czyli po co nam dziś komunistki, „Wakat On-line” 2014, nr 3. Za: http://wakat.sdk.pl/poza-nawiasem-historii-kobiet-czyli- po-co-nam-dzis-komunistki/.Ossowski P., Michalina Tatarkówna-Majkowska. Biografia, rozprawa doktorska, Łódź 2016, http://hdl.handle.net/11089/18111.Paleczny T., Kontestacja. Formy buntu we współczesnym społeczeństwie, Zakład Wydawniczy „Nomos”, Kraków 1997.Perzanowski J., Izydora Dąmbska (1904-1983), https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/246540/perzanowski_izydora_dambska_2000.pdf?sequence=1&isAllowed=y.Rafalska D., Między marzeniami a rzeczywistością. Tygodnik „Po prostu” wobec głównych problemów społecznych i politycznych Polski w latach 1955-1957, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2008.Szumiłło M., Roman Zambrowski 1909-1977, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2014.Szymańska I., Miałam dar zachwytu, Czytelnik, Warszawa 2001.Świda-Ziemba H., Młodzież w PRL. Portrety pokoleń w kontekście historii, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2010.Torańska T., Oni, Aneks, Londyn 1985.Torańska T., Oni, Świat Książki, Warszawa 1997.Tuszyńska A., Długie życie gorszycielki. Losy i świat Ireny Krzywickiej, Iskry 1999.Ciągłość i zmiana tradycji kulturowej, red. S. Nowak, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.Florczyk K., Opór jako „oporność”. Praktyki oporu kobiet w latach 1948-1956, [w:] N. Jarska, J. Olaszek (red.), Płeć buntu. Kobiety w oporze społecznym i opozycji w Polsce w latach 1944-1989 na tle porównawczym, Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2014.Grabska E., Wyrosłam z „żeromszczyzny”, [w:] M. Bajer, Blizny po ukąszeniu, Biblioteka Więzi, Warszawa 2005, s. 42.Gryz R., „Elementy usiłujące zakłócić bezpieczeństwo i porządek”. Kobiety w walce o nowe kościoły w PRL, [w:] N. Jarska, J. Olaszek (red.), Płeć buntu. Kobiety w oporze społecznym i opozycji w Polsce w latach 1944-1989 na tle porównawczym, Instytut Pamięci Narodowej: Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2014.Izydora Dąmbska – filozof niezłomny, [w:] J. Perzanowski (red.), Izydora Dąmbska (1904-1983), „W Służbie Nauki” 5, PAU. Secesja, Kraków 2001.Jan Józef – spotkania i spojrzenia. Książka o Janie Józefie Lipskim, A. Brodzka, M. Puchalska, J. Jedlicki, R. Loth (red.), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1996.Maślanka T., Kontrkultura jako zmiana paradygmatu, [w:] T. Maślanka, R. Wiśniewski (red.), Kultury kontestacji. Dziedzictwo kontrkultury i nowe ruchy społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015.Matejko A.J., Ossowscy w komunistycznej Warszawie – po prostu ludzie dobrzy i mądrzy, [w:] O. Sochacki (red.), Wątki polityczne w pracach Marii i Stanisława Ossowskich, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 1999.Mrozik A., „Wanda co wolała Rusa”. Wytwarzanie (biografii komunistki) – wytwarzanie (tożsamości) narodu, [w:] K. Chmielewska, A. Mrozik, G. Wołowiec (red.), PRL. Życie po życiu, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2012.Nowak S., O Polsce i Polakach, zebr. A. Sułek, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009.Skarżyńska K., Sprzeciw, poparcie czy „dawanie świadectwa wartościom”, [w:] B. Wojciszke, M. Jarymowicz, (red.), Psychologia rozumienia zjawisk społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Łódź 1999.Ceranka P., Ludzie Klubu Krzywego Koła, „Zeszyty Historyczne” 2007, z. 159.Chrobaczyńska-Plucińska E., Posłanki na Sejm PRL II kadencji (1957-1961). Cechy socjopolityczne i aktywność poselska, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2019, nr 2(7).Dajnowicz M., Główne kierunki działalności Ligi Kobiet w Polsce Ludowej do 1975 roku (ze szczególnym uwzględnieniem województwa białostockiego), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2018, t 145, z. 3.Friszke A., Sprawa Hanny Rewskiej, „Zeszyty Historyczne” 1996, nr 117.Głuszak K.A., Muzyka jako narzędzie opozycji politycznej w Polsce w latach osiemdziesiątych XX wieku, „Kwartalnik Naukowy Ośrodka Analiz Politologicznych Uniwersytetu Warszawskiego” 2016, t. 18.Jarska N., P. Perkowski, Droga do władzy? Kobiety w PZPR 1948-1989, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2016, nr 27.Juzepczuk M., Działalność I sekretarza Komitetu Warszawskiego PZPR Stefana Staszewskiego w 1956 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 1.Lipiński A., Między komunikacją a kontestacją. Kultura, ramy interpretacyjne i ruchy społeczno-polityczne, „Studia Politologiczne” 2012 , t. 25.Mrozik A., Wywołać z milczenia. Historia kobiet w PRL-u – kobiety w historii PRL-u, „Teksty Drugie” 2011, nr 4.Przeperski M., Władze i dziennikarze. Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich w 1956 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2014, nr 13.Sołtysik G., Rewizjoniści w „Polityce”. Poufna ocena tygodnika 1960, „Przegląd Tygodniowy” 1997, nr 10.Sułek R., Marii Ossowskiej potyczki z płcią własną, „Etyka” 2005, nr 38.http://ossowska.isns.uw.edu.pl/dokumenty.html13115