İnsani değerler yönelimli psiko-eğitim programının problemli internet kullanımı ve siber zorbalık üzerindeki etkisi

06.03.2018 tarihli ve 30352 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Yükseköğretim Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 18.06.2018 tarihli “Lisansüstü TEZlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge” gereğince tam metin erişime açılmıştır.The purpose of this study is to develop human-values oriented psycho-educational progamme towards adolescents who are bullies and problematic internet users and investigate its effects. This research was conducted with 24 high school students who were randomly chosen among the 9th and 10th students attend to Anatolian High School affiliated to National Education Ministery in Sakarya during 2012-2013 academic year. Subjects were selected to students who took most scores on Online Cognition Scale and Cyber Victimization Bullying Scale and lowest scores on Human Values Scale and selected students randomly assigned to experimental (n=12) and control groups (n=12). Human values-oriented oriented psycho-training programme which aim to decrease cyber bullying and problematic internet use were applied to experimental group, whereas any program was not executed for control group students. In this research, 2X3 (experimental/control groups X pretest/posttest/follow up measurements) split plot design was used. The Human Values Scale, the Online Cognition Scale, and the Cyber Bullying and Victimization Scale were administered to experimental and control groups three times at different time periods (at the beginning of sessions, at the end of sessions and three months after the study) to collect data. One-way ANOVA for Repeated Measures was used to determine whether difference between measurements and groups was happened. The scores from three measurements (pre-test, post-test and follow-up) were analyzed by using SPSS 16 packet program with a significance level of 0.5. According to findings of this study, it was seen that the effect of human values-oriented psycho-training programme on problematic internet use and cyber bullying, which were dependent variables of the study, was significant (p<.05). This results indicated that being in different experimental conditions influenced pre-test, post-test, and follow-up scores at different levels. Scheffe?s Post-hoc test was utilized to determine sources of this differentiation. Results obtained analysis of variance and Scheffe?s Post-hoc test indicated that human values-oriented psycho-training programme was effective to decrease cyber bullying and problematic internet behaviors and its effect for the duration of the 2-month trial. However, it was determined no significant changes in levels of cyber bullying and problematic internet behaviors were happened in control group. Another finding of this study is that level of problematic internet behavior and cyber bullying of subjects in experimental groups where human values-oriented psycho-training programme was applied did not differentiate by gender. Conclusion was discussed in the light of the results and suggestions were proposed for further studies. Keywords: Human values, problematic internet use and cyber-bullying.Bu araştırmanın amacı problemli internet kullanımı ve siber zorbalık sorunu yaşayan ergenlere yönelik insani değerler yönelimli psiko-eğitim programı geliştirip etkililiğini incelemektir. Bu araştırma, 2012-2013 eğitim-öğretim yılında Sakarya ili Adapazarı merkez ilçesinde Milli Eğitim Bakanlığı?na bağlı bir Anadolu Lisesi?nde öğrenim gören 9. ve 10. sınıf öğrencileri arasından yansız olarak seçilmiş 24 öğrenci ile yürütülmüştür. İnternette Bilişsel Durum Ölçeği ve Siber Mağduriyet ve Zorbalık Ölçeği?nin siber zorbalık formundan en yüksek puanı ve İnsani Değerler Ölçeği?nden en düşük puanı alan öğrenciler arasından kura çekilerek denekler seçilmiş ve araştırma gruplarına (deney n=12, kontrol n=12) seçkisiz atama yapılmıştır. Deney grubuna, problemli internet kullanımı ve siber zorbalık davranışlarını azaltmaya yönelik olarak hazırlanmış insani değerler yönelimli psiko-eğitim programı uygulanırken, kontrol grubuna ise herhangi bir uygulama yapılmamıştır.Araştırmada 2x3?lük (deney/kontrol grupları X ön-test/son-test/izleme testi) split plot desen kullanılmıştır. Araştırmada veri toplamak amacıyla, deney ve kontrol grubunda yer alan öğrencilere İnsani Değerler Ölçeği, İnternette Bilişsel Durum Ölçeği ve Siber Mağduriyet ve Zorbalık Ölçeği farklı zaman aralıklarında (oturumlar başladığında, tamamlandığında ve sonlandıktan iki ay sonra) olmak üzere üç kez uygulanmıştır. Bu ölçümlerden elde edilen verilerin analizinde, ölçüm ve gruplar arasında anlamlı bir fark olup olmadığı, tek faktör üzerinde tekrarlı ölçümler için iki faktörlü varyans analizi tekniği kullanılarak belirlenmiştir. Üç ölçümden (ön test, son test ve izleme testi) elde edilen veriler SPSS 16 paket programıyla analiz edilmiş ve anlamlılık düzeyi olarak .05 alınmıştır. Araştırma bulgularına göre; insani değerler yönelimli psiko-eğitim programının, araştırmanın bağımlı değişkenlerini oluşturan problemli internet kullanımı ve siber zorbalık üzerindeki etkisinin anlamlı olduğu görülmüştür (p<.05). Bu bulgu, öğrencilerin farklı deneysel koşullarda yer almalarının ön test, son test ve izleme testi puanlarını farklı düzeyde etkilediğini göstermektedir. Bu farklılığın kaynağını belirlemek amacıyla Scheffe çoklu karşılaştırma testinden yararlanılmıştır. Varyans analizi ve Scheffe çoklu karşılaştırma testinden alınan sonuçlar, insani değerler yönelimli psiko-eğitim programının problemli internet kullanımı ve siber zorbalık düzeylerini azaltmada etkili olduğunu ve bu etkinin iki aylık izleme sonucunda kalıcılığını koruduğunu göstermiştir. Kontrol grubunda ise problemli internet kullanımı ve siber zorbalık davranışlarının düzeyinde bir değişme olmadığı belirlenmiştir. Araştırmanın sonucunda elde edilen diğer bir bulguda ise insani değerler yönelimli psiko-eğitim programının uygulandığı deney grubundaki katılımcıların problemli internet kullanım ve siber zorbalık düzeyinin cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermediği anlaşılmıştır. Elde edilen bulgular ışığında araştırmadan elde edilen sonuçlar tartışılmış ve gelecek araştırmalar için önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: İnsani değerler, problemli internet kullanımı ve siber zorbalı