The intellectual life and conception the universe around the steppe culture (From the beginning to end of Gök-Türk period)

Türklerin kainatla ilgili telakkileri gökyüzü ve yeryüzü unsurları arasında var olduğuna inanılan uyum ve ahenk temeli üzerine kurulmuştur. Göğün iyilik ve yerin de kötülük getirdiği gibi bir anlayış Türklerde yoktur. Türkler kainatta bir nizam ve intizamın varlığını fark etmiş, bu nizam ve intizamın müsebbibi olarak da Tanrı'yı addetmişlerdir. Bu nedenle kainatın iki temel unsuru olan gökyüzü ve yeryüzündeki bütün hadiseler nihayette tek bir güce itaat etmekte, böylece tek Tanrı bu alemin nizamını sağlamaktadır. Türk insanının yaşamında, kainatta var olan bu nizama uyum göstermek çabası dikkat çekmektedir. Gerek askeri faaliyetlerde, gerek kurdukları devletlerde, gerekse gündelik hayatlarında hep bu düzene uyma çabası ve inancı dikkat çekmektedir. Yönler, renkler, mevsimler hep belli bir düzene ve anlama oturtulmuştur. Türk telakkisine göre; Tanrı inancının ve onun sağladığı nizam ve intizamın yeryüzünde insanlar arasında da sağlanabilmesi için bir aracıya gerek vardır. Tarih boyunca devam eden bu düşünceye göre Tanrı insan hayatına bir takım tabiat hadisleriyle müdahale ettiği, yaratıp öldürdüğü gibi, Kağan aracılığıyla da insan hayatına müdahale edebilmektedir. Tanrı tarafından görevlendirilen Türk Kağan'ı yeryüzünde Tanrının temsilcisi ve onun görevlendirmesi nedeniyle karizmatik bir güç olarak dikkat çeker. Kağan'ın, Tanrı tarafından görevlendirilmesi düşüncesi Türklerin kendilerini Tanrı ordusu olarak addetmelerine neden olmuştur. Zaten düşmanları da onları Tanrı cezalandırıcısı olarak görmektedirler. Kağan'ın dünyaya nizam vermesi, huzur ve güveni sağlayabilmesi için, halkının desteğinin yanında, gerekli maddi gücü ve inancı vardır. Bu nedenle Türk devletlerinde bir sınırlama duygusu görülmez. Yeryüzünün tamamı Türk devletine aittir. Türk telakkisine göre Türk Kağan'ı yeryüzünün tek otoritesi ve gücü olduğu gibi, onun çadırı da kainatı temsil etmektedir. Bu yönüyle Türk düşüncesinde Kağan aynı zamanda kozmik bir unsur olarak karşımıza çıkar. Devleti ve vatanı kainatın merkezindedir. Türk telakkisinde gökyüzü ve yeryüzü arasında bir zıtlık ve kavga mevcut olmadığı gibi, ikisi birbirinden bağımsız değildir. Yeryüzündeki bir takım unsurlar yer ve gök arasındaki irtibatı mümkün kılmaktadır. Türk telakkisinde gökyüzünün kubbe biçiminde tasavvuru ve kutup yıldızının göğün direği anlayışı mevcuttur. Bu anlayışın bir tezahürü olarak yeryüzündeki ağaç ve kutsal dağlar, gök ve yer arasında bir eksen olarak düşünülmüş, Kutup Yıldızı'nın tam altında yani kainatın merkezinde yer almışlardır. Bu inanış Türklerin ormanlı dağları kendilerine vatan olarak seçmelerinden ve buraları kutsallaştırmalarından da anlaşılmaktadır. O halde Türk telakkisinde kozmik unsurlar ve dini anlayış birbirinden farklı ve bağımsız değildir. Düşünce hayatı da bu unsurların birleşmesinin bir sonucudur. Böylelikle cihan hakimiyeti ve nizamı alem fikirleri, din anlayışının içerisinde aynı zamanda kozmik unsurlara da atıf yapılarak kendisine yer bulur. Din anlayışıyla düşünce hayatının unsurları bir noktada kesişir ve kültür tarihçilerinin Üniversalizm adını verdikleri sistem ortaya çıkar.The thought of the Turks concerning the universe was established upon the belief of harmony and coherence between elements of the earth and the sky. Turks did not have such an understanding where the sky brought goodness and the earth brought evilness. Turks had noticed that there was an order and system in the universe and presumed Tengri as being the reason for this order and system. Therefore, all phenomena in the sky and earth, which are the two fundamental elements of the universe, ultimately followed a single power and thus the sole Tengri ensures this order. Efforts to obey this order that is present in the universe is a striking point in the life of the Turks. It is notable that there is a constant effort to obey this order in military activities, the states established by the Turks and their daily life. Directions, colors, and seasons have always been associated to a certain order and meaning. According to Turkish thought, for the purpose of maintaining the belief in Tengri and maintaining the order and system of Tengri among humans on earth, there is a need for a mediator. According to this belief that has continued throughout history, alongside the belief that Tengri intervenes in the lives of humans with natural incidents and Tengri creating and killing, Tengri can also intervene in the lives of humans through the Khan. As the Khan is the representative of Tengri on earth and as he has been assigned by Tengri he is noted for being a charismatic power. The fact that the Turks believed that Tengri assigned the Khan, has caused the Turks to consider themselves as the army of Tengri on earth. Enemies considered them to be the punisher of Tengri. The Khan possesses the support of his people, the necessary material power and faith in order to maintain order, peace and security in the world. Thus, the feeling of restriction cannot be observed n Turkish states. The earth belongs to the Turkish state. In Turkish thought, in addition to the Turkish Khan being the sole authority and power on earth, his tent represents the universe. In this respect, the Kahn in the Turkish system of thinking is also a cosmic element. His state and homeland is in the center of the universe. Although there is not a struggle and conflict between the earth and the sky in the Turkish thought, they are not independent of each other. Some elements on earth make the contact possible between the earth and the sky. In the Turkish thought the sky is imagined as a dome and the North Star as the mast of the sky. As a manifestation of this understanding, trees and sacred (holy) mountains are thought as an axis between the earth and the sky and they are placed just below the North Star, namely, at the center of the universe. This belief is also well understood by the example, in which the Turks choose the mountains with the forests as their homeland and sanctify these entities. In that case, the cosmic elements and religious understanding in the Turkish thought are not different and independent of each other. The intellectual life is also the merge of these elements. So, the concepts of Nizam-I Alem (universal order) and the dominance on universe find their own places in the sense of religion by referring to the cosmic elements. The elements of the sense of religion and that of the intellectual life converge with one another and the system called by the cultural historians as Universalism appear