TÜRKİYE'DE DERS KİTAPLARINDA YURTTASLIK: CUMHURİYET'İN KURULUS YILLARINDAN BUGÜNE KAVRAMSAL DÖNÜSÜM

Bu çalısma, Türkiye'de siyasal alandaki dinamiklerin etkisinde, yurttaslık kavramının ders kitaplarında nasıl ele alındığını ve evrildiğini; Cumhuriyet'in kurulusundan günümüz Türkiye'sinde ulastığı noktayı ders kitaplarındaki söylem çerçevesinde incelemeye çalısmıstır. Bu amaçla ders kitaplarında tanımlanan yurttasların hakları ve ödevleri, özellikleri, kökeni, toplumsal cinsiyet ve kurulan karsıtlıklar çerçevesinde nasıl tanımlandığı; yönetenlerle yurttaslar arasındaki farkın nasıl temsil edildiği belirlenen kategorilerle ortaya çıkarmayı hedeflemistir. Kitaplarda yurttaslık kavramının söylemsel öğelerle sabitlenmesi, neleri dıslayarak veya neleri bünyesine katarak insa edildiği incelenmistir. Çalısmada ders kitapları, tek parti rejiminin yerlestiği ve Latin alfabesinin kabulünden sonraki 1930-1950 yılları arası ilk dönem (kurucu dönem), 1950-1980 ikinci dönem, 1980-2007 son dönem olarak üç döneme ayrılmıs; tüm dönemler içinde toplam 24 kitap söylem analizi/çözümlemesi yöntemi ile incelenmistir. Çalısma, üç bölümden olusmustur. Birinci bölümde, dünyada ve Türkiye'de yurttaslık kavramının olusumu ve gelisimi; modern Türkiye'nin doğusuna kaynaklık eden 19.yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'ndaki gelismelerin tebaadan yurttasa doğru evrilme süreci; Türkiye Cumhuriyeti içinde yurttaslıkla ilgili gelismeler ve Türk Tarih Tezi, Türk-İslam Sentezi düsünceleri tarihsel perspektif içinde ortaya konmustur. Arastırmamızı kapsayan ikinci bölümde, 1930-2007 yılları arasındaki ders kitapları olusturulan kategoriler çerçevesinde incelenmistir. Sonuç bölümünde ise arastırma sonuçları değerlendirilmistir. Türkiye'de vatandaslık, 19.yüzyılda Osmanlı dönemindeki Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve sonrasında eklenen Batıcılık fikirleri 326 etrafında biçimlenmistir. Arastırmamız sonucunda, kökleri bu fikir hareketlerine dayanan iki ideolojik tasarımın Yurttaslık Bilgisi ders kitaplarında yer aldığı görülmektedir. Bunlardan ilki, Türk Tarih Tezi; ikincisi ise 1950'lerde hissedilmeye baslayan 1980'lerden sonra kitaplarda açıkça görülen Türk-İslam Sentezi'dir. Her iki düsünce de vatandası, devlete tabi edilen bir özne olarak kurgular. Yurttasın varolusunu, onu devlete bağlayan aidiyet duygusuyla anlamlandırması beklenir. 1980'den sonra yurttaslık kavramı, Türk-İslam Sentezi'nin belirlediği ideolojik çerçevede tanımlanma eğilimine girer. Din olgusunun, hissedilir biçimde yurttaslıkla ilgili argümanları belirliyor olması, 2000'lerden sonra İnsan Hakları'nın dersin adına eklenmesiyle birlikte geri adım atmıs izlenimini verir. Fakat bu adla öğrenimde olan ders, 2007 yılından itibaren öğretimden kaldırılır