Choroba i jej metafory w twórczości współczesnych polskich poetek

The article deals with metaphors of disease in selected contemporary Polish female poets. In focus are the portrayals of disease, its symptoms and consequences for the imperfect human body. The anthropological perspective assumed in this study, which reveals the coding of human experience in a literary work, emphasises the connections between the poetics of the work and the problem of defining individual identity. The analysis leads to the following conclusions: the poets (both in lyrical poetry and other intimist writing) usually relate to conceptual metaphors motivated by the notions of object and containment (e.g. life is a container, body is an object, body is a container); other recognizable metaphors are orientational (wpaść w wilczy dół ‘fall into the pitfall’) or grounded in the notion of fire (czuję się spalona ‘I feel consumed by flames’). By modifying classic metaphors, the poets construct new cognitive perspectives. They express the feeling of isolation from the world of the healthy and the fragility of the human body as a material “prison house”. They also make attempts to regain control over it by extending the boundaries of intimacy. By studying the esthetic and epistemological aspects of metaphors in connection with an understanding of self in a situation of irreversible loss of full physical control, of fear and of bold expansion of one’s corporality, it is possible to identify individual and cultural grounding of corporality. Celem artykułu jest omówienie wybranych utworów współczesnych polskich poetek pod kątem występujących w nich metafor maladycznych. Oglądowi podlegają figury przedstawiające chorobę, jej objawy i skutki, charakteryzujące ciało i jego ułomność. Przyjęcie antropologizującej perspektywy badania, eksponującej możliwości kodowania ludzkiego doświadczenia w dziele literackim, pozwala na zaakcentowanie związku elementów jego poetyki z problematyką definiowania jednostkowej tożsamości. Przeprowadzona analiza wybranych metafor uprawomocnia sformułowanie następujących wniosków: poetki (zarówno w utworach lirycznych, jak i tekstach intymistycznych) najczęściej nawiązują do metafor pojęciowych motywowanych kategorią przedmiotu i pojemnika (np. „życie to pojemnik”, „ciało to przedmiot”, „ciało to pojemnik”), pojawia się również metafora orientacyjna („wpaść w wilczy dół”) czy nawiązująca do żywiołu ognia („czuję się spalona”). Autorki, dokonując przetworzenia klasycznych metafor pojęciowych, konkretyzują nowe perspektywy poznawcze. Manifestują uczucie odizolowania od świata ludzi zdrowych oraz kruchość ciała, uwięzienie w jego materii. Podejmują także próby odzyskiwania nad nim podmiotowej kontroli, w tym celu projektują poszerzanie granic intymności. Procedura interpretacyjna łącząca badanie aspektu estetycznego i epistemologicznego metafory z rozumieniem siebie w sytuacji nieodwracalnej utraty sprawności, lęku i odważnego przekraczania granic własnej cielesności, akcentuje, że jest ono warunkowane doświadczeniem osobistym oraz wzorcami kulturowymi