Upośledzenie umysłowe jako niepełnosprawność i jako sposób bycia człowiekiem

The article corresponds to the problems of terms describing people as mentally disabled vs. intellectually disabled, compared to those with an intellectual disability. The application of each of those notions is justified by the premises of an axiological and worldview nature. Political correctness encourages us to replace stigmatizing terms with more neutral ones. However, the question arises: from where did the terms of a discriminating character appear in the language? The article presents examples of the application of segregation policy since the 1970s, as a result of which the intellectually disabled remained in residential care centers, separated from the rest of society. Based on the literature of the 1970s, a dramatic picture of the fate of people deprived of human dignity is painted. This situation meant that the terms applied to intellectually disabled people condemned them to the worst position in society. It began to change when the policy of social integration and inclusion was implemented in the West. The second part of the article includes deliberations over the understanding of the words “disability” and “intelligence” (a word present in the term intellectual disability). Two contrasting ways of comprehending the term intelligence are presented: one derived from ancient times and the other introduced by the modern system of psychological measures. I demonstrate what consequences the application of those two understandings of the term intelligence bring for the understanding of the human condition entangled in the modern world. The summary presents the conclusion that mental retardation does not need to be treated as a deficiency or a dysfunction, but it may be – according to the idea of variety – treated as an equal way of being a human, different from the statistical majority of the population, however, still demonstrating a unique specificity and beautyArtykuł dotyczy problematyki używania pojęć określających osoby upośledzone umysłowo versus niepełnosprawne intelektualnie versus z niepełnosprawnością intelektualną. Za używaniem każdego z tych pojęć kryją się przesłanki o charakterze aksjologicznym i światopoglądowym. Poprawność polityczna skłania do zastępowania wyrażeń piętnujących bardziej neutralnymi. Pojawia się jednak pytanie: skąd w języku pojawiły się określenia mające charakter dyskryminacyjny. W artykule ukazane są przykłady stosowania do lat siedemdziesiątych dwudziestego wieku polityki segregacyjnej, w wyniku której osoby niepełnosprawne intelektualnie przebywały w zamkniętych zakładach całodobowej opieki, oddalone od głównego nurtu życia społecznego. Ukazany został przerażający obraz losu osób pozbawionych podstaw godności ludzkiej, na podstawie amerykańskiej publikacji z tamtego okresu. Sytuacja ta spowodowała, że stosowane wobec osób niepełnosprawnych intelektualnie określenia sankcjonowały ich gorszą pozycję w społeczeństwie. Zaczęło się to zmieniać po wprowadzeniu w krajach zachodniego kręgu cywilizacyjnego polityki integracji i inkluzji społecznej. W drugiej części artykułu podjęto rozważania dotyczące rozumienia słów „niepełnosprawność” oraz „inteligencja” (słowa obecnego w pojęciu niepełnosprawność intelektualna). Ukazano dwa sprzeczne rozumienia terminu inteligencja: wywodzące się ze starożytności oraz wprowadzone przez nowoczesne systemy miar psychologicznych. Ukazano jakie konsekwencje dla rozumienia kondycji człowieka uwikłanego we współczesny świat ma posługiwanie się tymi dwoma rozumieniami terminu inteligencja. W konkluzji stwierdzono, że upośledzenie umysłowe nie musi być traktowane jako brak czy dysfunkcja, lecz może być – zgodnie z polityką różnorodności – traktowane jako równoprawny sposób bycia człowiekiem, różny od sposobu manifestowania się człowieczeństwa wśród statystycznej większości obywateli, niemniej odznaczający się swoistą specyfiką i pięknem