Cognitieve en affectieve aspecten van religie in relatie tot geestelijke gezondheid: Een exploratie in normatieve en klinische groepen

JESSIE DEZUTTER. Cognitieve en affectieve aspecten van religie in relati e tot geestelijke gezondheid: Een exploratie in normatieve en klinische groepen. Proefschrift aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Doctor in de Psychologische Wetenschappen, 2010. Promotor: Prof. Dr. Dirk Hutsebaut. De relatie tussen religie en geestelijke gezondheid i s fascinerend maar ook complex. De geschiedenis toont ons dat de meninge n van bekende figuren over deze relatie erg verscheiden waren (bijv. Ber gin, 1991; Ellis, 1980; Freud, 1927; Jung, 1933). Maar ook de empirische evidentie voor een verband tussen religie en geestelijke gezondheid wij st niet unaniem in dezelfde richting (Koenig, McCullough, & Larson, 2001). Op dit moment is het duidelijk dat de vraag of religie een posit ieve dan wel een negatieve invloed heeft op geestelijke gezondheid moeil ijk te beantwoorden is omdat deze vraag de complexiteit en het multidime nsionele karakter van zowel religie als geestelijke gezondheid niet mee in rekening neemt. Onderzoek dient dan ook rekening te houden met zowel de verscheidenheid aan operationalisaties van deze twee variabelen als m et de mogelijke mediërende en modererende mechanismen die een rol kunnen spelen in het verband tussen religie en geestelijke gezondheid. Daarnaa st lijkt onderzoek in West-Europese populaties noodzakelijk. De verschil len tussen West-Europa en Noord-Amerika wat betreft het religieuze lands chap maakt het generaliseren van Noord-Amerikaanse bevindingen moeilijk. De bedoeling van dit proefschrift is dan ook om de relatie tussen relig ie en geestelijke gezondheid te onderzoeken in een West-Europees land (i .c., België) en rekening te houden met de eerder vermeldde aspecten (nam elijk de operationalisatie van religie en geestelijke gezondheid, en het identificeren van mogelijke modererende en mediërende factoren). Hoofdstuk één biedt een overzicht van de bevindi ngen in het onderzoeksveld en geeft de beperkingen van het huidig onderz oek weer. Deze beperkingen zijn vervolgens het startpunt voor de daarop volgende empirische studies (Hoofdstukken 2 tot 7). Wat betreft de opera tionalisatie van religie focussen we op zowel cognitieve aspecten (Hoofd stukken 2 tot 5) als op affectieve aspecten (Hoofdstuk 6). Daarnaast wor dt er ook een nieuwe manier om religie te operationaliseren in gesecular iseerde maatschappijen voorgesteld (Hoofdstuk 7). Wat betreft de operati onalisatie van geestelijke gezondheid worden zowel klinisch-psychologisc he aspecten (i.c., stress en welbevinden) als existentiële aspecten (i.c ., doodsangst en doodsaanvaarding) onderzocht, rekening houdend met posi tieve en negatieve indicatoren van geestelijke gezondheid. Om een duidel ijker zicht te krijgen op de onderliggende mechanismen die een verklarin g kunnen bieden voor het verband tussen religie en geestelijke gezondhei d bestudeerden we een mogelijke mediërende factor (i.c., coping) en twee mogelijke modererende factoren (i.c., de aanwezigheid van een stressor en de centraliteit van het religieus zingevingssysteem). In Hoofdstuk 6 gebruiken we het transactionele model van Folkman en Lazarus (1984) als kader om de mediërende rol van coping te onderzoeken. Om na te gaan of d e aanwezigheid van een stressor inderdaad een modererende factor is in d e relatie tussen religie en geestelijke gezondheid, werden verschillende studies uitgevoerd bij chronische pijnpatiënten (Hoofdstukken 5 tot 7). Daarnaast onderzochten we in Hoofdstuk 7 of de centraliteit van een rel igieus zingevingssysteem een modererende rol speelt in het verband. Ter afsluiting worden de centrale bevindingen van het proefschrift samengeva t in Hoofdstuk 8 met aandacht voor suggesties voor verder onderzoek. Daa rnaast worden ook de mogelijke praktische implicaties van deze bevinding en voor zowel hulpverleners als patiëntenzorg besproken.TABLE OF CONTENTS Acknowledgements i CHAPTER 1 Religion and mental health: Exploration and elaboration of the field 1 CHAPTER 2 Religiosity and mental health: A further exploration of the relative importance of religious behaviors versus religious attitudes 21 CHAPTER 3 The role of religion in death attitudes: Distinguishing between religious belief and style of processing religious contents 42 CHAPTER 4 “Are you afraid to die?” Religion and death attitudes in an adolescent sample 68 CHAPTER 5 Exploring the link between religious attitudes and subjective well-being in chronic pain patients. 93 CHAPTER 6 God image and happiness in chronic pain patients: The mediating role of disease interpretation 111 CHAPTER 7 Life satisfaction in chronic pain patients: The stress-buffering role of centrality of religion 133 CHAPTER 8 General discussion: Main findings and critical recommendations 157nrpages: 180status: publishe