Google Library Project, Internet archive i open content alliance : walka o powszechny dostęp do kolekcji cyfrowych z perspektywy amerykańskiej

Przedstawiono perspektywy rozwoju form płatnego i darmowego dostępu do kolekcji cyfrowych w Stanach Zjednoczonych w kontekście niedawnych rozstrzygnięć sądowych zapadłych w sporze wokół Google Library Project. Wielu bibliotekarzy obawia się, że następstwem tych rozstrzygnięć mogą być ograniczenia w dostępie do książek i w prawach do ich wykorzystywania przez biblioteki akademickie i publiczne. Bibliotekarze chcą mieć pewność, że zasada wypożyczania i dzielenia się materiałami obowiązuje także w świecie cyfrowym, i nie podlega restrykcjom wynikającym z prawa handlowego ani z ochrony interesów wielkich korporacji. Omówiono rozwiązania alternatywne wobec form dostępu płatnego, m.in. inicjatywy organizacji Open Content Alliance i Internet Archive, starających się o zapewnienie społeczności badaczy, historyków i uczonych powszechnego, stałego dostępu do cyfrowych kolekcji dokumentów archiwalnych. Obie te organizacje wciąż rozbudowują swoje kolekcje zdygitalizowanych wielojęzycznych dokumentów tekstowych i materiałów multimedialnych. Zaprezentowany opis rozwiązań amerykańskich może okazać się przydatny dla decydentów i innych podmiotów uczestniczących w tworzeniu kolekcji cyfrowych w Polsce i w innych krajach europejskich.The article examines the future of free and fee-based access to digital collections in the United States, following the recent settlement of the litigation concerning the Google Library Project. The settlement made many librarians uneasy about potential limitations on access to and use of books for academic and public libraries. Librarians need to ensure that the principles of borrowing and sharing are expanded in a digital world, not circumscribed by contract law or limited by corporate interests. Alternatives to fee-based services are discussed, including the Open Content Alliance and the Internet Archive that strive to offer permanent and universal access to researches, historians, and scholars to historical collections that exist in digital format. Both organizations continue to build a permanent archive of multilingual digitized text and multimedia content. The article offers insights into American digital world that may be useful for Polish and other European designers and policy makers involved in building digital collections in their countries