The problem of implementing justice in law by selected legal theorists - Master's thesis

Niniejsza praca magisterska ma na celu przeanalizowanie zagadnienia sprawiedliwości w prawie z wyróżnieniem trzech perspektyw teoretyczno-prawnych, przedstawionych przez Johna Finnisa, Gustava Radbrucha, oraz Johna Rawlsa. Każdy z wyżej wymienionych autorów traktuje sprawiedliwość odmiennie, różnią ich także jej źródła czy pozycja w systemie prawa. To, co łączy wszystkie trzy omawiane prądy ideowe to przeświadczenie o fundamentalnej roli sprawiedliwości w kształtowaniu stosunków społecznych. Celem niniejszego tekstu jest krytyczna analiza każdej z koncepcji, polegająca na uwidocznieniu zalet i wad konstruowanych systemów, zarówno poprzez własne wnioski na bazie tekstów źródłowych, jak i przytaczane uwagi komentatorów.W niniejszej pracy rozpoczynam od opisania w zwięzłej formie rozwoju koncepcji prawnonaturalnych aż do XX wieku. Z tego powodu początek pracy poświęcony jest twórczości autorów takich jak Arystoteles, święty Tomasz z Akwinu czy David Hume. Uznałem takie działanie za zasadne, ponieważ wszyscy trzej filozofowie w różnym stopniu czerpią z rozwiązań prawa naturalnego, a wielokrotnie zdarza się, iż omawiając dane zagadnienie wprost powołują się na twórczość określonego filozofa z przeszłości. Ze względu na uzupełniający charakter rozdziału, poglądy autorów omawiam wyłącznie w odniesieniu do ich uwag dotyczących sprawiedliwości.Jako pierwsze omówione zostają poglądy Johna Finnisa. Decyzja ta wynika z faktu, iż spośród trójki filozofów prawa proponuje najbardziej konkretne rozwiązania, wielokrotnie wprost opowiadające się za przyjęciem jednego z dwóch konkurencyjnych systemów wartości. Ta postawa, jak będę starał się pokazać, stanowi wyzwanie dwojakiego rodzaju: z jednej strony w oczywisty sposób naraża się na krytykę jako postawa nazbyt arbitralna i niemożliwa do pogodzenia z oczekiwaniami pominiętych uczestników sporu, z drugiej napotyka na liczne sprzeczności wewnętrzne. Finnis wielokrotnie wskazuje jakie zachowania uważa za sprawiedliwe, a chociażby od Rawlsa odróżnia go znacznie mniejszy stopień ogólności rozważań.Następny rozdział poświęcony jest twórczości Gustava Radbrucha, którego dorobek dotyczący sprawiedliwości jest powszechnie znany z powodu „formuły Radbrucha”, wykorzystywanej wielokrotnie w powojennym orzecznictwie. Radbruch, inaczej niż Finnis czy Rawls, nie podejmuje się próby stworzenia systemu prawa, mającego na celu jak najpełniejszą realizację idei sprawiedliwości. Sygnalizuje on natomiast w jakich momentach można stwierdzić, że dane działanie ma charakter niesprawiedliwy (a więc i pośrednio jakie ma charakter sprawiedliwy), oraz umiejscawia sprawiedliwość wśród naczelnych wartości systemu prawa, ze wszystkimi tego konsekwencjami.Ostatni rozdział dotyczy poglądów Johna Rawlsa, który za cel stawia sobie stworzenie praktycznego systemu realizującego sprawiedliwość w największym możliwym stopniu. To, co odróżnia jego ujęcie od koncepcji Finnisa, to unikanie rozstrzygnięć aksjologicznych i skoncentrowanie obszaru uwagi na kwestiach proceduralnych. Rawls próbuje zbudować system wzajemnie powiązanych instytucji i zasad, które zaadaptowane do społecznego użytku stworzą optymalne warunki do realizacji sprawiedliwości. Takowe rozwiązanie również napotyka na liczne trudności, wynikające głównie z niemożności całkowitego wyeliminowania sporów aksjologicznych, a także miejscowego braku wewnętrznej spójności. Uwagi krytyków uzupełniają zatem całościowy obraz rozdziału dotyczącego koncepcji Johna Rawlsa.Niniejsza praca ma na celu zestawienie trzech odmiennych koncepcji dotyczących sprawiedliwości i wystosowanie na podstawie wyciągniętych wniosków adekwatnych konkluzji co do praktycznej wartości proponowanych rozwiązań. Zestawienie walorów oraz wad każdego z ujęć może przyczynić się do wypracowania optymalnej koncepcji sprawiedliwości, czerpiącej zarówno z prac Johna Finnisa, Gustava Radbrucha, jak i Johna Rawlsa.This degree thesis aims to analyze the issue of justice in law with three theoretical and legal perspectives, presented by John Finnis, Gustav Radbruch, and John Rawls. Each of the above mentioned authors treats justice differently, as well as their sources or position in the legal system differ. What all three ideological currents have in common is a conviction about the fundamental role of justice in creating social relations. The aim of this text is to critically analyze each of the concepts, highlighting the advantages and disadvantages of the systems being constructed, both through one's own conclusions based on the source texts and the comments made by critics.In this work I begin by describing in a brief form the development of legal and natural concepts up to the 20th century. For this reason the beginning of the work is devoted to the work of authors such as Aristotle, Saint Thomas or David Hume. I considered such an action to be justified because all three philosophers draw on the solutions of natural law to a different extent, and it often happens that when discussing a given issue they directly refer to the work of a particular philosopher from the past. Due to the supplementary nature of the chapter, I discuss the views of the authors only with regard to their comments on justice.John Finnis' views are the first to be discussed. This decision is based on the fact that out of the three philosophers of law he proposes the most concrete solutions, often directly in favour of one of the two competing value systems. This attitude, as I will try to show, is a twofold challenge: on the one hand, it clearly exposes itself to criticism as being too arbitrary and incompatible with the expectations of the omitted participants in the dispute; on the other hand, it encounters numerous internal contradictions. Finnis repeatedly indicates what kind of behaviour he considers to be fair, and even though he is much less general in his considerations than Rawls.The next chapter is devoted to the work of Gustav Radbruch, whose work on justice is widely known because of the "Radbruch formula", which has been used many times in post-war case law. Radbruch, unlike Finnis or Rawls, does not attempt to create a system of law aimed at the fullest possible realization of the idea of justice. Instead, it indicates in what moments it can be stated that a given action is unjust (and thus indirectly what kind of action is just), and places justice among the supreme values of the legal system, with all its consequences.The last chapter deals with the views of John Rawls, who aims to create a practical system that achieves justice to the greatest extent possible. What distinguishes his approach from Finnis' is the avoidance of axiological decisions and the focus on procedural issues. Rawls tries to build a system of interconnected institutions and principles that, when adapted for social use, will create optimal conditions for the realization of justice. Such a solution also encounters numerous difficulties, resulting mainly from the inability to completely eliminate axiological disputes and the local lack of internal cohesion. Critics' comments therefore complete the overall picture of the chapter on John Rawls' concept.The aim of this work is to summarise three different concepts of justice and to draw appropriate conclusions about the practical value of the proposed solutions on the basis of the conclusions drawn. The comparison of the advantages and disadvantages of each approach may contribute to the development of an optimal concept of justice, drawing on the work of both John Finnis, Gustav Radbruch and John Rawls