Analiza poczucia humoru wiedźmina Geralta z Rivii w oparciu o The Last Wish Andrzeja Sapkowskiego

Niniejsza praca dyplomowa, zatytułowana “Analiza poczucia humoru wiedźmina Geralta z Rivii w oparciu o The Last Wish Andrzeja Sapkowskiego”, ma na celu zbadanie poczucia humoru głównego bohatera opowiadań osadzonych w tzw. Uniwersum Wiedźmińskim, stworzonym przez polskiego pisarza literatury fantasy. Przyjęta hipoteza odzwierciedla pogląd, popularny wśród czytelników i badaczy dzieł pisarza, jednak dotychczas nieudowodniony naukowo, że świat opowiadań przesiąknięty jest tzw. czarnym, wisielczym humorem. Oparta jest ona na założeniu, które wydaje się popierane przez przeciętnych czytelników tomu wybranego do analizy, iż bohaterowie (jak również akcja i inne elementy tekstu opowiadań), zwłaszcza protagonista, wiedźmin Geralt z Rivii, są dla czytelników bogatymi źródłami humoru. Przy badaniu przyjętej hipotezy przyjęto, iż czarny humor może być efektywnie sygnalizowany użyciem cynizmu, względnie sarkazmu i ironii, w humorystycznych wypowiedziach głównego bohatera opowiadań. Metodologią zastosowaną w badaniu była metodologia ram tekstowych, konkretnie ram dot. bohaterów literackich (Character Frames), zaproponowana przez Chłopickiego w 2000, oraz (w odpowiednio zredukowanym zakresie) ogólna teoria humoru werbalnego (The General Theory of Verbal Humour) opracowana przez Attardo i Raskina w 1991.Praca wpisuje się w nurt teorii niezgodności oraz badań humoru w prozie. Składa się ona z trzech rozdziałów – dwóch teoretycznych oraz jednego badawczego. W rozdziale pierwszym przedstawione zostały zagadnienia związane z badaniami nad humorem, m. in. trzy wiodące nurty w podejściu do humoru (teorie niezgodności, wyższości i uwalniania napięcia), dziedziny, w których humor jest przedmiotem badań (np. filozofia i psychologia), a także natura i funkcje humoru w języku (m. in. z perspektywy pragmatyki) oraz jego przejawy w tekście i współistnienie z innymi zjawiskami literackimi (ze szczególnym uwzględnieniem ironii, sarkazmu i cynizmu). Rozdział drugi omawia wybraną metodologię: jej części składowe oraz podłoże teoretyczne. W pierwszej kolejności metodologia ram dot. bohaterów literackich opisana jest np. w odniesieniu do teorii Fillmore’a. Następnie uwaga zostaje skierowana na istotę teorii niezgodności, tj. fakt, że humor powstaje w obliczu opozycji dwóch płaszczyzn rozumienia tekstu, oraz na konkretne ramy metodologiczne uwzględniające tę cechę humoru. W związku z tym omówione zostają wiodące teorie i metody badawcze w ramach tego podejścia – m. in. metodologia opracowana przez Attardo i Raskina, zastosowana w części empirycznej niniejszej pracy.Rozdział trzeci koncentruje się na analizowanym tekście. Przedstawiony zostaje Sapkowski i gatunek literatury fantasy. Następnie krótko opisany jest wybrany tom opowiadań autora oraz ich główny bohater, spajający wszystkie opowiadania i będący przedmiotem analizy. Po krótkiej dyskusji materiału badawczego oraz konwencji zastosowanych w analizie rozpoczyna się właściwa część badawcza pracy. Najważniejszy wniosek płynący z analizy nakazuje uznać przyjętą hipotezę badawczą za trafną. Innymi słowy, humor charakterystyczny dla protagonisty Sapkowskiego można uznać za czarny humor, przy założeniu, że ten typ humoru można poznać po obecności cynizmu, sarkazmu i ironii w wypowiedziach postaci. Trudności napotkane podczas badania zebranego materiału stanowiło między innymi określenie zakresu konkretnych możliwości zapewnionych przez wybraną metodologię jeśli chodzi o udowodnienie lub obalenie przyjętej hipotezy badawczej.The aim of the present thesis, titled “An analysis of the sense of humour of the witcher Geralt of Rivia based on Andrzej Sapkowski’s The Last Wish”, is to examine the sense of humour of the main character of short stories set in the so-called Witcher Universe, created by the Polish writer of fantasy literature. The assumed working hypothesis reflects the view, popular among the readers and researchers of the works of the writer, but nevertheless unconfirmed in any scientific way so far, that the world of the short stories is permeated with the so-called dark, gallows humour. It is based on the premise, which seems to be supported by average readers of the volume chosen for analysis, that the characters (as well as the plot and other textual elements of the short stories), especially the main character, the witcher Geralt of Rivia, are ample sources of humorous stimuli for the readers. It was assumed in the examination of the aptness of the assumed hypothesis that the dark humour may be efficiently signalled by the use of cynicism, or at least sarcasm and irony, in amusing utterances of the character. The methodology employed in the study was the methodology of text-specific frames, specifically character frames, proposed by Chłopicki in 2000, and the General Theory of Verbal Humour (in an appropriately reduced scope), developed by Attardo and Raskin in 1991.The dissertation fits in with the incongruity theories on humour and with the study of humour in narratives. It consists of three chapters – two theoretical and one analytical. The first chapter presents the issues connected with the research into humour, such as the three main strands in the approach to humour (the incongruity, superiority and release theories), a selection of domains in which humour is a subject of study (for instance, philosophy and psychology), as well as the nature and functions of humour in language (from the perspective of pragmatics, among others), its instantiations in texts and co-relations with other literary phenomena (particularly with irony, sarcasm and cynicism).The second chapter discusses the chosen methodology: the constituent parts of the framework and its theoretical basis. Firstly, the methodology of character frames is described, for example in relation to the theories proposed by Fillmore. Next, attention is turned to the essence of the incongruity theories, i.e. the fact that humour is created in the face of opposition of two plains in the meaning of a text, and to specific methodological frameworks accounting for this feature of humour. In connection to that, the discussion covers leading theories and research methods within this approach – among others the methodology developed by Attardo and Raskin, employed in the analytical part of this thesis.The third chapter focuses on the analysed text. It introduces the person of Sapkowski and the literary genre of fantasy. Then follows a short description of the chosen volume of the author’s short stories and of their main character, common to all the stories, being the subject of the analysis. After a short discussion of the material for analysis and conventions used in the study, the proper analytical part of the thesis is to found in the subsequent section. The most significant conclusion following from the study is that the working hypothesis can be considered proven to be right. In other words, the humour characteristic to the Sapkowski’s protagonist can be regarded as dark humour, assuming that this type of humour can be recognised by the presence of cynicism, sarcasm or irony in the utterances of a literary character. Difficulties encountered in the examination of the gathered material included the specification of the range of possibilities provided by the selected methodology when it comes to proving or disproving the assumed working hypothesis