The attitude of the assembly in Proszowice towards religious matters in the years 1573- 1648

W ramach niniejszej pracy przedstawiono stosunek sejmiku proszowickiego wobec zagwarantowania w Rzeczpospolitej pokoju religijnego oraz relacje szlachty województwa krakowskiego ze stanem duchownym w latach 1573-1648. Sprawy dotyczące stosunku sejmiku proszowickiego wobec pokoju religijnego podzielono na trzy okresy. Pierwszy z nich (lata 1573-1586) odznaczał się tryumfem szlachty różnowierczej w kwestii uchwalenia konfederacji warszawskiej, gwarantującej tolerancję religijną w Rzeczpospolitej. Okres drugi (1586-1608) został zdominowany przez walki stronnictw politycznych szlachty, z których te najbardziej populistyczne, antyregalistyczne, często odwoływały się do postulatów religijnych, w obronie różnowierców (szczególnie w okresie rokoszu Zebrzydowskiego). W okresie trzecim (1608-1648), widoczny był spadek zainteresowania sejmiku proszowickiego sprawą różnowierców, do której odnoszono się przy okazji tumultów, czy wypadków naruszania prawa pospolitego przez instytucje koronne, które godząc w wolność wyznania poprzez nękanie różnowierców, uderzały równocześnie w przywileje stanu szlacheckiego. Druga część pracy dotyczy relacji szlachty województwa krakowskiego ze stanem duchownym. Odniesiono się tutaj szeroko do sprawy compositio inter status czyli zagadnień związanych z ustaleniem i uiszczaniem dziesięcin, alienacji dóbr, a także spraw dotyczących sądownictwa między szlachtą a duchowieństwem. Poza tym opisano żądania sejmiku proszowickiego względem zaangażowania stanu duchownego w tworzenie i finansowanie obrony granic Rzeczpospolitej, ingerencji sejmiku w sprawy wewnętrzne Kościoła, szkolnictwa prowadzonego przez duchownych, oraz wszelkich form wstawiennictwa szlachty za konwentami zakonnymi, parafiami, osobami duchownymi itd.This thesis examines the attitude of the Proszowice assembly (sejmik) towards the guarantee of religious peace in the Polish–Lithuanian Commonwealth as well as the broader relations between nobility of the Cracow province and the Church and clergy in the years 1573- 1648. Cases concerning the above are divided into three time periods: The first (1573-1586) was marked by the ascendancy of the Protestant nobility and the consequent approval of the Warsaw Confederation, which formally guaranteed religious tolerance in the Commonwealth. The second period (1586-1608) was characterized by a struggle among noble political associations, with the most populist and anti-monarchist of these often invoking religious postulates in defense of the Protestant nobility’s rights (this was especially the case during the Zebrzydowski rebellion). Finally, the third period (1608-1648) saw a marked decline in the tendency of the Cracow nobility to reference the postulate of religious peace: the assembly in Proszowice stood in defense of the Protestant nobles only in the event of revolts or in cases of particularly outrageous royal infringements on the Protestants’ religious rights, as these constituted breaches of the broader privileges of the Polish nobility. Additionally, in the third period the nobles of the Proszowice assembly did not attempt to create new assurances of the postulates of the Warsaw Confederation, which had been the case in the previous two periods. The second part of this paper concerns the relations between nobility of the Cracow province and clergy in light of the compositio inter status, which regulated the calculation and payment of tithes, the transfer of land between the noble and Church hands, as well as issues of legal adjudication in cases involving nobles and members of the clergy. Additionally, the paper addresses the Proszowice assembly’s appeals to the clergy in matters of national defense, its attempts at involvement in the internal affairs of the Catholic Church and in church schooling, as well as the nobility’s intercession for particular monastic institutions, parishes, clerics, etc