Apocalypse in Russian culture. Apocalyptic of Vladimir Solovyov

Niniejsza praca jest poświęcona Apokalipsie w kulturze rosyjskiej.Zainteresowanie apokaliptyką przyszło na Ruś z Bizancjum wraz z prawosławiem. Apokaliptyczna tradycja ma silny związek z eschatologicznym nastawieniem całego przekazu staroruskiej kultury prawosławno-bizantyjskiej. Kultura rosyjska jest apokalipsocentryczna w swojej naturze.Udowodniliśmy, iż pierwsi chrześcijanie żyli bezpośrednio w oczekiwaniu bliskiego powrotu Chrystusa. Z kolei po przyjęciu chrześcijaństwa na Rusi zaczęto podejmować próby przewidywania dokładnych okoliczności przyjścia na świat Antychrysta. W swoich tekstach Abraham Smoleński jako pierwszy na Rusi mówi o historii wyrzeczenia się Boga przez człowieka. Abraham określa historię ludzkości po upadku jako odbicie historii świętej, pisanej przez Stwórcę. Z jego tekstów możemy się dowiedzieć, iż dla pierwszych wieków chrześcijaństwa na Rusi właściwe jest wyobrażenie o świecie jako o przestrzeni z dokładną hierarchią, z dokładnym scenariuszem rozwoju dziejów, który spełnia się nie tylko w czasoprzestrzeni - także historia ulega przemianom jakościowym.Przejęcie przywództwa nad ortodoksyjnym chrześcijaństwem sprzyja rozwojowi myśli apokaliptycznej, a dzięki jej wpływom idea mesjanizmu rosyjskiego wchodzi na nowy poziom. Rodzą się idee o narodzie-zbawicielu, o Rusi jako przestrzeni zbawczej, o narodzie-Bogonoścy. Metropolita Hilarion pisał o narodzie rosyjskim jako o narodzie wybranym. Następnie metropolita Zosima kontynuuje tę myśl i określa Iwana III jako spadkobiercę mistycznej i eschatologicznej misji imperatorów bizantyjskich. Józef Wołocki zachwyca się duchem ziemi ruskiej. Filoteusz mówi o wybranej przez Boga Rusi, poza którą szerzy się herezja. Od tej pory Moskwa jako Trzeci Rzym oraz rosyjski (prawosławny) car spełniają funkcję eschatologiczną - ich zadaniem jest opieka i jednoczenie całej ludzkości przed końcem historii.Po rozłamie w Cerkwi nasiliły się tendencje do nieustannego poszukiwania i odczytywania symboli nadejścia czasów ostatecznych, zwłaszcza wśród staroobrzędowców, dla których apokaliptyka stała się podstawą ich światopoglądu. W tamtych czasach rosyjska myśl apokaliptyczna rozwinęła się najbardziej, o czym świadczą setki tekstów, odkrytych przez badaczy - twórczość literacka staroobrzędowców oraz rozmaitych sekt. Działalność reformatorska patriarchy Nikona przypominała tak zwanym „odszczepieńcom” dzieje opisane w Apokalipsie św. Jana.Prozachodnie reformy Piotra I oraz powiązane z nimi zakazy i prześladowania sprawiły, że idea przyjścia personifikowanego Antychrysta osiągnęła pierwszoplanową rolę w apokaliptyce rosyjskiej.Po okresie spadku zainteresowania nurtem apokaliptyki w Rosji, odradza się on w Srebrnym wieku w literaturze rosyjskiej. W XIX wieku można zaobserwować tendencje do przechodzenia dyskursu o końcu świata z płaszczyzny religijnej do literatury świeckiej. Apokaliptyczne motywy odnajdujemy w twórczości Fiodora Dostojewskiego, Nikołaja Bierdiajewa, Konstantyna Leontiewa, Konstantyna Mierieżkowskiego i innych pisarzy i myślicieli z przełomu XIX i XX wieku. Na koniec skupiliśmy się na motywach rozwoju oraz końca historii Włodzimierza Sołowjowa. Dokonaliśmy próby wyłonienia tych elementów twórczości filozofa, które wskazują na jego przynależność do rosyjskiej tradycji apokaliptycznej: jest to brak poczucia nadchodzącej katastrofy i tragedii, związanej z końcem świata, gdyż odbywa się on już w tym momencie. Filozof stwierdza, że przyczyną upadku są skrajne postawy, które panują nad światem – są to postawy cywilizacji Wschodu i Zachodu. Rozwiązanie panującego konfliktu Sołowjow widział w połączeniu prawosławia i katolicyzmu, przy jednoczesnym przyjęciu nowej antropologicznej koncepcji człowieka – bogoczłowieczeństwa. Rosja ma przewodzić temu procesowi. Ostatnia faza twórczości Sołowjowa odwołuje się do idei apokalipsy wewnętrznej, czyli przekonania o tym, że u podstaw destrukcji świata leży kryzys myślenia, kryzys wewnętrzny ludzkiej osobowości.The primary concern of this research is to understand apocalyptic vision of Vladimir Solovyov. Main theme of thesis is apocalyptic symbols in Russian Culture. In the first part, author proved that first Christians waited for return of Christ. In the central section the thesis focuses on apocalyptic mentality during regin of Peter the Great. The last part concern, progress in Vladimir Slovyov ideas and end of his historical period.В данной работе мы попытались показать, что русская культура является апокалиптикоцентричной по своей сущности. На апокалиптические ее начертания повлияли эсхатологическое восприятие течения событий, что, в свою очередь, уменьшает драматизм и трагизм видения «конца света». Особенность русского видения состоит в соединении легенды о персонифицированном Антихристе с Апокалипсисом в единый мотив. Такая интерпретация укрепляется в сознании во времена церковного раскола, затем в период петровских преобразований. Достигает наибольшего развития в литературной и философской мысли рубежа ХIХ-ХХ веков. В первой главе настоящей работы мы показали, что первые христиане жили непосредственным ожиданием скорого пришествия Христа. В свою очередь, после принятия христианства на Руси начали формироваться тенденции к попыткам предсказать конкретную дату пришествия Лжепророка.Вторая глава говорит об истоках апокалиптической ментальности на Руси, а затем о ее усилении в империи Петра Первого. Проповеди Авраамия Смоленского носили яркую эсхатологическую окраску. Из его текстов можно понять, что для первых веков христианства на Руси характерно представление о мире как о строгой иерархии с точным сценарием развития событий, который продвигается не только во временном измерении, но и в качественном. Принятие предводительства над ортодоксальным христианством развивает апокалиптическое учение в идею русского мессианства и возносит на новый уровень. Появляются идеи о народе-спасителе, о Руси как спасительном пространстве, о народе-богоносце. Митрополит Илларион писал об особой богоизбранности русской нации. Затем митрополит Зосима развивает эту идею и говорит об Иване III, как о прямом наследнике мистической и эсхатологической миссии византийских императоров. Иосиф Волоцкий восхищается «благочестием» русской земли. Окончательную формулу богоизбранности Руси развивал старец Филофей. К Руси от упадающего Константинополя переходила роль быть «избранной землей», эсхатологическим пространством. После церковного раскола усилились тенденции постоянного поиска и прочтения символов прихода конца света, для раскольников. Это стало осью их мировоззрения. Старообрядцы в своих песнопениях и литургии имели больше всего апокалиптических мотивов из всех тех, кто формировал русскую апокалиптическую традицию.Петр Первый, его прозападные реформы и связанные с этим запреты и гонения выдвинули идею персонифицированного Антихриста в русской апокалиптике на первый план. В глазах верующих Петр Первый не только посягнул на святые категории, но и поступил против воли Божьей, возвысился над Богом. Данный мотив будущие староверы прочитали как приход персонифицированного Антихриста на Русь. В XIX веке наблюдается тенденция перехода дискурса о конце света из религиозной в светскую литературу. Апокалиптические мотивы появляются у: Федора Достоевского, Николая Бердяева, Константина Леонтьева и других писателей. Увеличивается общественный аспект проблемы, связанный с набирающим темп развитием западного общества, что в дальнейшем проявится в текстах Владимира Соловьева.В третьей главе мы сосредоточились на мотивах, связанных со взглядами на развитие и конец мировой истории Владимира Соловьева. Мы попытались показать, что мыслитель унаследовал русскую апокалиптическую традицию и пытался донести до современников и последующих поколений ее в своей интерпретации. Владимир Соловьев пишет о ментальной угрозе, о пути к концу света, который прокладывают крайности этого мира. Он обнаруживал их в различиях между Востоком и Западом. Решение, в сложившейся ситуации, он видел в идеи богочеловечества, идеи объединения Церквей при главенствующей роли России в данном процессе. Одновременно в творчестве философа прослеживается концепция внутреннего апокалипсиса, а именно мысль о том, что деструктивные силы, воздействующие на мир, являющиеся результатом кризиса мышления, кризиса внутреннего человеческой личности