Functioning of selected uniformed services during martial law in Poland (1981-1983)

Niniejsza praca dyplomowa przybliża czytelnikowi funkcjonowanie wybranych formacji mundurowych w uwarunkowaniach nadzwyczajnych na przykładzie stanu wojennego mającego miejsce w Polsce w latach 1981-1983. Autor podjął się syntetycznego odniesienia do zachowań, uwarunkowań prawnych i powszechnych praktyk stosowanych wobec obywateli, które kształtowały wybrane służby mundurowe działające we wspomnianym przedziale czasowym. Instytucje różne od sił militarnych, oddelegowane do utrzymywania porządku publicznego spełniały swoją rolę już w początkowych koncepcjach odnoszących się do stanów nadzwyczajnych. Przed wykształceniem funkcjonującego dziś nazewnictwa i charakteru takich organów, władcy powoływali spełniające porządkowe obowiązki organy, które również znajdowały swoje zastosowanie podczas trwania stanów nadzwyczajnych. Mimo że historia regulacji takich rozwiązań w Polsce rozpoczęła się dopiero początkiem XX wieku, korzystając z przytoczonych modelowych podstaw można doszukiwać się inspiracji takimi pomysłami z lat wcześniejszych. Przeszłość rodzimych ustaw w tej kwestii ukazuje zmienny stosunek władzy co do stanów nadzwyczajnych, jednakże udowadnia, że nadużycia związane z takim reżimem prawnym nie pojawiły się po raz pierwszy w grudniu 1981 roku. Omawiany okres, mimo poparcia odpowiednim dokumentem dotyczącym stanu wojennego nie zanotował ścisłego respektowania określanych przez niego ram. Instytucje internowania, które miały służyć prewencyjnemu wyciszaniu społecznych niepokojów, stanowiły szczególne narzędzie do usuwania z życia publicznego osób niepożądanych, nawet wedle prywatnej oceny funkcjonariuszy. MSW przygotowując się do takiej idei postanowiło również powołać i zacząć współpracę z wieloma jednostkami ochotniczymi, jednocześnie dozbrajając te obecnie działające. Istotna była też współpraca międzyresortowa, ale przede wszystkim ta między służbami. W pracy przedstawione zostały w szczególności przypadki kooperacji z zarządzanymi przez MSW Wojskami Ochrony Pogranicza czy Służbą Ochrony Kolei. Uwaga poświęcona została również kontrastowym spojrzeniom charakteryzującym stosunki na linii formacje mundurowe – społeczeństwo. Odmienną opinią i własnymi poglądami wyróżniali się w większości żołnierze Wojska Polskiego, którzy mimo stanowienia demonstracyjnej siły i użyczaniu sprzętu agendom MSW mogli szczycić większym uznaniem narodu. Odniesienie do tragedii w kopalni „Wujek”, która rzutuje również na współczesne postrzeganie stanu wojennego pokazuje dysfunkcyjność ówczesnego aparatu państwowego i brak wydajności, kształtujący również lata następne. Kościół katolicki swoją walkę prowadził także w bezpośrednich kontaktach z służbami mundurowymi, a nie tylko z przedstawicielami elity politycznej, co można wywnioskować studiując encyklopedyczne wydawnictwa. Autor starał się ukazać mozaikę działalności służb mundurowych z uwzględnieniem bezpośrednich relacji z ludnością wybierając literaturę, która w najbliższy sposób przybliża omawiane realia, oraz nakreśla tło społeczne i polityczne.This diploma thesis presents the reader the functioning of selected uniformed services during the martial law period that occurred in Poland between 1981 and 1983. The author undertook a synthetic reference to the behavior, legal conditions, and common practices applied to citizens, which influenced operating of uniformed services within this period of time. Institutions delegated to maintain public order fulfilled their role already in the initial conceptions relating to extraordinary states. Although the history of regulation of such solutions in Poland started at the beginning of the twentieth century, using the given model bases, polish rulers could find inspiration with such ideas in earlier years. The past of polish legislation on this issue shows a variable ratio of polish government to extraordinary states, but proves that the abuses associated with such a regime did not appear for the first time in December 1981. Despite the existence of the martial law document, uniformed services did not have a strict respect for the frameworks defined by that act. Institutions of internment, which were intended to prevent the social unrest, were a special tool for the removal of undesirable entities. According to officers, many of them were implementing just someone's self-interest. In preparation for this idea, the Ministry of Interior also decided to set up and start cooperation with many volunteer units, while at the same time reorganizing those currently operating. Interdepartmental cooperation was also important, but above all the most important was cooperation between the uniformed services. The work presents, in particular, cases of cooperation with the Military Border Guard or the Railway Protection Service managed by the Ministry of Interior. The attention was also devoted to the contrasting opinions that characterize the relations of the uniformed formations and society. The majority of the soldiers of the Polish Army, despite demonstrating power and lending equipment to the services of Ministry of Interior, were concerned about the events in the country. The reference to the tragedy in the mine "Wujek", which also reflects on the contemporary perception of martial law, shows the dysfunctionality of the state apparatus of the time and the lack of productivity. The Catholic Church also fought directly with the uniformed services, not only with representatives of the political elite, what can be deduced by studying encyclopedic publications. The author tried to illustrate the mosaic of the activities of uniformed services, taking into account direct relations with the population, also choosing the literature that brings the discussed realities closer together, and outlines the social and political background