How language shapes human cognition: Grammatical gender of German and Polish nouns

Niniejsza praca ma na celu przedstawienie roli języka w kształtowaniu ludzkiego poznania na przykładzie kategorii rodzaju gramatycznego rzeczowników w językach polskim i niemieckim. Rozdział 1 ma charakter wprowadzający i przynosi krótki zarys teorii filozoficznych oraz językoznawczych, odnoszących się do problemu relacji język-poznanie. Punkt wyjścia do dalszych rozważań stanowią w szczególności założenia podejścia kognitywnego w językoznawstwie. Zwracają one uwagę na rolę analizy gramatyki w badaniu ludzkiego poznania. Opisane teorie skonfrontowano z wynikami eksperymentów z zakresu psychologii rozwojowej i psycholingwistyki, omówionymi w rozdziale 2. Kolejne części pracy zawierają właściwą analizę zarysowanego na wstępie problemu. W rozdziale 3 przedstawiono ogólne informacje na temat kategorii rodzaju gramatycznego w językach polskim, niemieckim oraz angielskim. Następnie omówiono regularności w przypisywaniu rodzaju gramatycznego polskim i niemieckim rzeczownikom rodzimym. Kryteria te podzielono na semantyczne, morfo- i fonologiczne. Rozdział ostatni przynosi przedstawienie podobnych kryteriów, ale odnoszących się do zapożyczeń z języka angielskiego, które pojawiły się w polskim i niemieckim na przełomie XX i XXI wieku. Obserwacje te stanowią podstawę dla analizy porównawczej funkcjonowania omawianej kategorii gramatycznej w obu tych językach. Przeprowadzona została ona na przykładach występujących w nich anglicyzmów. Płynące z analizy wnioski mogą okazać się przydatne w nauczaniu języka niemieckiego jako obcego.The aim of the present paper is to discuss the impact of language on human cognition. As the problem of language-thought interaction seems to be complex and multi-dimensional, the discussion has been limited to the grammatical gender of English loanwords in Polish and German only. Chapter 1 is introductory in its character and presents a brief outline of philosophical and linguistic theories regarding the relationship between language and thinking. Observations from the field of cognitive linguistics are particularly crucial for the paper as they discuss the role of grammar in investigating human cognition. To illustrate the influence of grammar on world perception, exemplary empirical evidence from the fields of psycholinguistics and developmental psychology has been included in chapter 2. General remarks on grammatical gender in Polish and German together with the criteria of ascribing it to both native nouns and loanwords have been presented in chapters 3–5. These theoretical sections set base for the comparative analysis of English borrowings, which had to be adjusted to German and Polish grammars in the 20th and 21st century. Conclusions drawn put forward further research on the issue in order to derive implications for teaching German as a foreign language.Im Rahmen der vorliegenden Arbeit soll der Einfluss der Sprache auf die menschliche Kognition analysiert werden. Da die Erscheinung unter vielen Aspekten betrachtet werden kann, wurden die Überlegungen zum Thema nur auf die Genuskategorie von den deutschen und polnischen Nomina begrenzt. Die Gruppe der Substantive wird weiter auf die Entlehnungen aus dem Englischen beschränkt, um die Wirkung der Sprache auf das Denken deutlicher zu zeigen, nämlich am Beispiel der Wörter, die jeweils in die deutsche und die polnische Sprache ohne Genus kommen und der Anpassung an ihre Genussysteme bedürfen. Das erste Kapitel der Arbeit enthält einen Überblick über die ausgewählten philosophischen und linguistischen Grundansätze, die den gegenwärtigen Gesichtspunkt auf die Wechselwirkung zwischen Sprache und Denken prägen. Am bedeutendsten für den weiteren Teil der Arbeit sind die Betrachtungen aus dem Bereich der kognitiven Linguistik, die ein Schlaglicht auf die Rolle der Grammatik in der Analyse der menschlichen Kognition werfen. Im zweiten Kapitel werden die Forschungsergebnisse aus dem Bereich der Psycholinguistik und der Entwicklungspsychologie angegeben, die an die früher beschriebenen Theorien anknüpfen. Das dritte Kapitel schildert allgemeine Bemerkungen zum Thema Genuskategorie im Deutschen, Polnischen und Englischen. Das nächste vierte Kapitel ist den Regularitäten in der Genusbestimmung in den deutschen und polnischen einheimischen Wörtern gewidmet. Es umfasst die Einteilung in semantische, morphologische und phonologische Genushinweise, die in den beiden Sprachen funktionieren. Im fünften Kapitel geht man zur Problematik der Genusbestimmung der Anglizismen in den beiden analysierten Sprachsystemen über. Die wichtigsten Tendenzen in der Genuszuordnung werden angegeben und am Beispiel der Anglizismen aus dem 20. und 21. Jahrhundert verwendet. Die kontrastive Analyse der Genusbestimmung in diesem Wortschatzausschnitt lässt einige Schlussfolgerungen in Bezug auf den kulturspezifischen Einfluss der Sprache auf die Kognition ziehen, die im Bereich der Deutsch-als-Fremdsprache-Didaktik praktisch verwendet werden kӧnnen