Issue of 'orphan works' in Polish and European law

Niektóre źródła podają, że nawet 73-75% światowego dorobku to tzw. „dzieła osierocone”, czyli takie co do których nie wygasły jeszcze autorskie prawa majątkowe, a jednocześnie nie ma możliwości dotarcia do osób do nich uprawnionych. Natomiast według British Library stanowią one około 40% wszystkich dzieł . Również w Polsce dzieła osierocone w znacznej części przynależą do zbiorów instytucji publicznych takich jak biblioteki, archiwa czy muzea.Kwestią uregulowania dzieł osieroconych zainteresowano się przy tworzeniu systemu digitalizacji zasobów kultury Europy Europeany – biblioteki cyfrowej, która miałaby za cel digitalizację i udostepnienie europejskiego dziedzictwa kulturowego. Zauważono wówczas, że bardzo wiele dzieł nie można legalnie zdigitalizować i publicznie udostępnić, gdyż wciąż objęte są ochroną prawno-autorską, a twórców lub innych dysponentów praw majątkowych do dzieł nie da się odnaleźć. Należy dodać, że digitalizacja (czyli utrwalenie dzieła techniką cyfrową) stanowi odrębne pole eksploatacji i wymaga zgody twórcy. W związku z tym, postanowiono uregulować kwestię dzieł osieroconych we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej. Wynikiem tego było przyjęcie przez Parlament Europejski i Radę Europejską dyrektywy w sprawie niektórych dozwolonych sposobów korzystania z utworów osieroconych. Zgodnie z dyrektywą 2012/28/UE o dziełach osieroconych, kraje członkowskie, w tym Polska, miały obowiązek zaimplementować ją do swojego prawa krajowego do 29 października 2014 roku. 11 września 2015 roku Sejm RP przegłosował nowelizację ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, w ramach której dodano "oddział 5" dotyczący definicji, zasad ustalania oraz dozwolonego użytku utworów osieroconych. Do 2015 roku kwestia korzystania z dzieł osieroconych była uregulowana w polskim prawie w sposób szczątkowy. Brak kompleksowych uregulowań prawnych powodował, że nie było możliwości korzystania z dzieł osieroconych bez narażenia się na ryzyko konsekwencji cywilnych i karnych w przypadku odnalezienia się podmiotu praw autorskichPrzedkładana przeze mnie praca składa się z trzech głównych rozdziałów. W pierwszym rozdziale przedstawione zostały różne definicje dzieł osieroconych, a także źródła i konsekwencje ich istnienia. Ponadto, odwołując się do ustawodawstw konkretnych państw, przedstawione zostały różne modele uregulowania statusu dzieł osieroconych. Rozdział drugi zawiera omówienie uregulowań zawartych w Dyrektywie 2012/28/UE z dnia 25 października 2012 roku w sprawie niektórych dozwolonych sposobów korzystania z utworów osieroconych. W rozdziale trzecim opisany jest status prawny dzieła osieroconego przed nowelizacją prawa autorskiego z 2015 roku. W tej części pracy przedstawione został również proces uchwalania nowego prawa, w tym konsultacje społeczne i dyskusje nad kształtem implementacji dyrektywy 2012/28/UE. Ponadto, zaprezentowane zostały rozwiązania prawne dotyczące dzieł osieroconych, wprowadzone w drodze tzw. „małej nowelizacji” prawa autorskiego w 2015 roku.According to some sources even 73-75% of the world heritage are so called “orphan works” which copyrights have not expired yet, and right holders are indeterminate or uncontactable. However, according to British Library orphan works constitute 40 % of all works . Also in Poland, orphan works represent a substantial part of the collections of public institutions such as libraries, archives and museums.The aspect concerning regulation of orphan works was recognised as an interesting problem during the creation of digital system of European culture – Europeany – the digital library, which purpose would be to digitalise and share European cultural heritage. Then, it was noted that there are many works which cannot be legally digitalised and publicly shared, because they are still under copyright protection, and neither creators nor right holders can be found. Digitalisation, which is converting any work into a single binary code, constitutes a separate area of exploitation, and it requires creators’ consent. Therefore, it was decided to regulate the issue of orphan works in all EU Member States. As a result, The European Parliament and The European Council adopted a directive on certain permitted uses of the orphan works. Under Directive 2012/28/UE, the EU Member States, including Poland, were obliged to implement it into their national law until 29th of October 2014. On 11th of September 2015, the Sejm of Republic of Poland passed an amendment to the Law on Copyright and Related Rights, under which the “act 5” was added. It regulates the issue of definition, rules of determination and permitted use of orphan works. By 2015, the issue of the use of orphan works was only rudimentary governed by Polish law. The shortage of comprehensive regulations caused that it was not possible to use orphan works without risk exposure connected with the consequences of civil and criminal penalties in case of finding a right holder.The thesis consists of 3 main chapters. In Chapter 1 there were presented different definitions of orphan works, and also sources and consequences resulting from their existence. Furthermore, referring to the laws of specific countries, there are elaborated different models of regulations concerning the status of orphan works. The Chapter 2 includes an overview of the regulations contained in Directive 2012/28/EU of 25 October 2012 on certain permitted uses of the orphan works. The Chapter 3 provides a description of legal status of orphan work, before the amendment of copyright law of 2015. In this part of the thesis, it was also presented the process of adopting the new law, including public consultations and discussions on the shape of the implementation of Directive 2012/28 EU. What is more, there are included also legal solutions concerning orphan works, implemented in the process of so called “pre-amendment” of copyright law of 2015