Modernistic variations of the Übermensch - Gide, Przybyszewski, Gombrowicz

Praca magisterska zatytułowana „Modernistyczne wariacje na temat nadczłowieka - Gide, Przybyszewski, Gombrowicz” dotyczy szeroko pojętej problematyki literatury modernistycznej. Zgłębiam w niej aspekt filozoficzny wybranych przeze mnie dzieł literackich. Podstawą dla moich poszukiwań jest filozofia Fryderyka Nietzschego, która według mnie miała wielkie znaczenie, jeśli chodzi o kształtowanie się ogólnego światopoglądu oraz prądów w sztuce w XX wieku. Wstęp pracy zawiera charakterystykę przedziału czasowego od końca XIX wieku do połowy wieku XX. Obejmuje dekadenckie nastroje przełomu wieków, nihilizm, schyłek pozytywizmu i próbę odnalezienia się w nowym świecie przez społeczeństwo żyjące na początku XX wieku. Sytuacja społeczna i polityczna z końca XIX wieku została zinterpretowana przez Fryderyka Nietzschego, który z obserwacji i krytyki rzeczywistości zbudował swoją filozofię. Program niemieckiego filozofa miał być receptą na uratowanie społeczeństwa przed dekadencją i nihilizmem. Filozof postulował wolność jednostki, wyzwolenie jej z ograniczających norm społecznych i rezygnację z doktryn chrześcijańskich. Uosobieniem najważniejszych aspektów jego filozofii miała być postać nadczłowieka – silnej jednostki, kierującej się swoimi pragnieniami, poddającej się samodoskonaleniu, wyraźnie lepszej od przeciętnego człowieka i gardzącej jego słabością. Postać nadczłowieka uważam za inspirację do tworzenia się nowego modelu podmiotu w literaturze europejskiej w XX wieku. Był to wynik zarówno fascynacji nietzscheanizmem, jak i naturalny proces odrzucenia kartezjańskiego, racjonalistycznego modelu podmiotu, który był obecny w sztuce przez wiele stuleci. Rozpoczynając od europejskiej recepcji nietzscheanizmu, zajmuję się utworami francuskiego pisarza Andre Gide’a: Immoralista, Lochy Watykanu, Fałszerze. W następnym rozdziale przechodzę do początków modernizmu w literaturze polskiej na przykładzie Stanisława Przybyszewskiego, który był jedną z pierwszych osób zainteresowanych nietzscheanizmem w naszym kraju. Prezentuję to na przykładzie powieści Dzieci Szatana. Kolejny rozdział poświęcony jest Witoldowi Gombrowiczowi. Analizuję w nim powieść Pornografia oraz nowelę Zbrodnia z premedytacją, znajdując dużo wątków wspólnych między polskim pisarzem, a Nietzschem. W każdym z wybranych utworów poszukuję wśród bohaterów podobizny nietzscheańskiego nadczłowieka. Badając w jaki sposób pisarze kreowali podmiot literacki oraz świat przedstawiony w swoich dziełach, wyciągam wnioski dotyczące znajomości nietzscheanizmu przez autorów oraz tego, jaki wpływ ta doktryna miała na proces tworzenia utworów oraz podmiotu literackiego.My thesis’ subject is „Modernistic variations of the Übermensch - Gide, Przybyszewski, Gombrowicz” and it concerns a variety of issues of modernistic literature. I am focused on the philosophical aspect of the literary works I have chosen to analyze. As a base for my work I have chosen the philosophy of Friedrich Nietzsche, whose work has made a great difference when it comes to the general weltanschauung and art movements in the 20th century. The first chapter in my paper called the introduction consists of the characteristic of specific period of time: from the end of the 19th century to the middle of the 20th century. It was a time of decadence, turn of the century, nihilism, downturn of positivism and attempt to find yourself in a new world for everyone that was living in Europe at the beginning of the 20th century. Sociological and political situation of that time was interpreted and criticized by Friedrich Nietzsche, who created his ideology based on his perception of the world. His program was supposed to be a cure for the society fighting with decadence and nihilism. Philosopher postulated freedom of the individual, liberation from social standards and abandonment of the Christianity religion. Epitome of the most important parts of his philosophy was supposed to be the Übermensch – strong individual, driven with desire, self-perfecting, better than the average human and despising of any weakness. The Übermensch was an inspiration for creating a new model of subject in European literature in the 20th century. It was a cause of fascination of Nietzsche’s philosophy and also a natural way of transitioning from the traditional subject – rationalistic, Cartesian, present in art from a few centuries. Starting from European reception of Nietzsche’s philosophy, I present works of a French novelist – Andre Gide’s The Immoralist, The Vatican Cellars and The Counterfeiters. In the next chapter I move on to the beginnings of polish modernism in literature. As an example I choose Stanisław Przybyszewski’s novel Satan’s Children. The author was one of the first Poles interested in Nietzsche’s works. In the fourth chapter I am focused on Witold Gombrowicz. By analyzing his novel Pornography and short story Premeditated Crime I find a lot of similarities between Polish author and German philosopher. In every literary work I have chosen, I search for a protagonist similar to Nietzsche’s Übermensch. Studying a way of creating a subject and reality in Gombrowicz, Gide and Przybyszewski’s literary works, I can find out their knowledge and use of Nietzsche’s philosophy. What interests me the most is answering this question: how big of a impact had Nietzsche’s philosophy on their artistic creation