Geology in the service of archaeology

W pracy wytłumaczono zagadnienia takie jak geologia, archeologia, geoarcheologia oraz petroarcheologia, a także przedstawiono zarys historii tych dyscyplin wiedzy. Opisano przykłady wykorzystania nauk geologicznych w rozwiązywaniu problemów archeologii. Pierwszym przykładem są wyniki badań surowców skalnych neolitycznych narzędzi kamiennych, pochodzących z trzech stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na terenie Polski, należących do kultury ceramiki wstęgowej rytej. Przeprowadzono petrograficzne analizy surowców w mikroskopie polaryzacyjnym oraz analizy dyfrakcyjne. Z badań wynikło, że surowce skalne, z których zbudowane zostały neolityczne narzędzia to metabazyty typu Jizerskié hory. Drugim przykładem są mineralogiczne i petrograficzne badania nad wczesnośredniowieczną ceramiką ze stanowiska archeologicznego Viile Tecii (Rumunia). W wyniku badań mikroskopowych oraz XRD stwierdzono, iż ceramika składa się z mikrokrystalicznego matriks, różnych klastów oraz pustek. Trzeci i ostatni przykład stanowią kamienne artefakty, wykorzystywane przez ludność rejonu Środkowego Dniepru (Ukraina) od epoki neolitu do średniowiecza. Górnictwo w opisywanym rejonie rozpoczęło się w epoce neolitu, kiedy ludność zaczęła używać skał tarczy ukraińskiej do wyrobu narzędzi kamiennych. Okres epoki brązu w tym rejonie charakteryzował się eksportem kamiennych narzędzi na sąsiednie terytoria. W epoce żelaza skały były wykorzystywane głównie do produkcji rzeźb. Wraz z pojawieniem się architektury kamiennej w średniowieczu powstały ośrodki wydobywcze.The paper explains issues such as geology, archeology, geoarchaeology and petroarchaeology and outline of the history of these disciplines. Examples of the use of geological sciences in solving the problems of archeology were described. The first example is a study of raw rocks of Neolithic stone tools form archaeological sites located on Polish territory, belonging to the Linear Pottery culture. Petrographic analysis in the polarizing microscope and diffraction analysis on raw materials were performed. The research resulted that rock materials form which Neolithic tools were made are metabasites Jizerskié mountains type. Another example is the mineralogical and petrographic studies of Early Medieval potshards exhumed in the Viile Tecii archaeological site (Romania). As a result of microscopic examinations and XRD analysis it was found that the ceramic body is composed of a microcrystalline to amorphous matrix, various clasts and voids. The third and final example is the stone artifacts used by the people of the Middle Dnipro Area (Ukraine) from the Neolithic Age to the Middle Ages. Mining in the described area began in the Neolithic age, when people started to use rocks from the Ukrainian Shield to manufacture stone tools. Bronze Age in this region was characterized by stone tools export to neighboring territories. In the Iron Age rocks were mainly used for making sculptures. With the advent of stone architecture in the Middle Ages centers of mining were formed