Freedom and free will in the Catholic political thought until the nineteenth century

Niniejsza praca jest efektem namysłu nad sposobem postrzegania wolności i wolnej woli przez myślicieli chrześcijańskich przed tak zwanym przewrotem nominalistycznym oraz wpływu zmiany, jaka dokonała się w XIV wieku w umysłach twórców, pochylających się nad problemem ludzkiej wolności. Jest także próbą porównania tych dwóch różnych, a jednak powstałych w obrębie myśli chrześcijańskiej, perspektyw patrzenia na wolność. Myśl św. Tomasza z Akwinu, a później papieży nawiązujących do tomizmu, w szczególności zaś Leona XIII, zestawiona tu została z koncepcjami wybranych nominalistów: Jana Dunsa Szkota i Williama Ockhama. Spór, który rozgrywał się od XIII wieku między szkołą dominikańską związaną ze św. Tomaszem, a franciszkańską, z której wywodzili się zarówno Szkot, jak i Ockham, miał duży wpływ na kształtowanie się umysłu człowieka wkraczającego w nowożytność. Odtąd gros politycznych (jak Rewolucja Francuska i Oświecenie), społecznych (indywidualizm, materializm etc.) oraz religijnych (reformacja i kontrreformacja) sporów przypominać będzie wyżej wymieniony. Jego odbicie autorka dostrzega także w sporze pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami liberalizmu, szczególnie w wieku XIX. Za sprawą nominalistów doszło, zdaniem autorki, do nieodwracalnych zmian w sposobie definiowania wolności i wolnej woli, które widoczne są do dziś. Zarówno Szkot, jak i Ockham, zmienili nie tylko sposób patrzenia na ludzką wolność, ale przede wszystkim zmienili perspektywę patrzenia na samego człowieka. Średniowieczny świat ze skoncentrowanego na Bogu, stał się bardziej nowoczesny i antropocentryczny. Obaj „obdarzyli” człowieka tak wielką wolnością, z którą (bez pomocy Stwórcy) ten niejednokrotnie nie może sobie poradzić. Szkot jednak, obdarzając człowieka wolnością, równocześnie pozbawił go niejako skuteczności – wszystkie bowiem ludzkie zamierzenia spełnią się, idąc za jego tokiem rozumowania, o ile taka będzie Boża wola. Człowiek bowiem jest wielki nie dzięki swojej wolności, ale dzięki wypełnieniu jej Bożą miłością. Patrząc z Bożej perspektywy wysiłki podejmowane przez człowieka nie mają zatem żadnej skuteczności. Ta bezskuteczność ludzkiego działania i całkowita zależność od woli Boga, jak również deprecjacja intelektu, mogły w pewien sposób doprowadzić nie tylko do reformacji, ale także Oświecenia i w pewnym stopniu również do pojawienia się egzystencjalizmu. Są to jednak pewne intuicje, które, choć podziela je nie tylko autorka niniejszej pracy, trudno jest jednoznacznie udowodnić. Zapewne ani William Ockham, ani tym bardziej bł. Jan Duns wcale nie mieli tego na myśli, ale w sposób pośredni doprowadzili do tego, że ich sukcesorzy zaczęli deizować człowieka. Jakkolwiek ich myśl nie była wielce nowatorska, jednak połączyli oni pewne, pojawiające się już wcześniej w filozofii, teologii i myśli politycznej koncepcje, nadając im spójną całość, na której oparła się w dużym stopniu nowożytna myśl filozoficzna i polityczna.This work is the result of reflection on the perception of freedom and free will by Christian medieval thinkers. It comprises two different Christian perspectives of the relation between freedom and free will. St. Thomas Aquinas thought and thought of the popes referring to Thomism, especially Leo XIII, was juxtaposed with political thought of nominalists (on the example of John Duns Scotus and William of Ockham). The dispute, which has been played out since the thirteenth century between the Dominican school associated with St. Thomas and Franciscan, which is connected with both Scotus and Ockham, had a big impact on intellectual climate of modernity. Both Scotus and Ockham, have changed not only the way of looking at human freedom, but also perspective on the man himself. The medieval world has envolved from being theocentric to focused on anthropocentrical perspective