Orphan works

Celem niniejszej pracy jest kompleksowe przedstawienie problemu utworów osieroconych – począwszy od jego istoty, przez istniejące regulacje prawne, po propozycje optymalnych rozwiązań. Rozdział pierwszy poświęcony jest elementarnym kwestiom, takim jak definicja, typy dzieł osieroconych czy źródła ich powstawania. Ponadto stanowi on próbę ukazania, jak wielka jest skala problemu i jak szeroki zasięg mogą mieć jego konsekwencje. Przytoczone zostały także liczne przykłady ilustrujące funkcjonowanie, a zarazem sposób traktowania orphan works przez zainteresowane podmioty w Polsce. Kolejne rozdziały stanowią analizę stanów prawnych i propozycji legislacyjnych. Szczegółowej ocenie poddana jest dyrektywa unijna o dziełach osieroconych, do której implementacji zobowiązana jest Polska. Unia Europejska potrzebowała czasu, aby problem dostrzec i po licznych inicjatywach o charakterze raczej symbolicznym, podjęła się przyjęcia konkretnych rozwiązań. Niestety - wąski zakres podmiotowy Dyrektywy – nieuwzględniający komercyjnego wykorzystania oraz przedmiotowy – pomijający bez uzasadnienia niektóre kategorie utworów, urastają na tle przeprowadzonego wywodu do najpoważniejszych, choć niejedynych wad uregulowania. Następnie przedstawione są regulacje już bardziej szczegółowe, bo obowiązujące w wybranych państwach europejskich i nie tylko, a które można podzielić na systemy oscylujące wokół rozszerzonego zbiorowych zarządu bądź też licencji udzielanych przez organ centralny. Osobno potraktowane zostały Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. Opisy te poprzedza jednak szczegółowe spojrzenie na polski stan prawny, który okazuje się mieć dla orphan works zastosowanie szczątkowe. Pozalegislacyjne propozycje rozwiązań w doktrynie lub działanie podejmowane przez zainteresowane podmiotów to główne punkty rozdziału czwartego. Ostatni z kolei, stanowi próbę zaproponowania optymalnego rozwiązania. Jednakowoż skupia się on nie tyle na konkretnych, praktycznych wskazówkach, co jest próbą sformułowania uniwersalnych, bazowych założeń, na jakich powinno opierać się idealne rozwiązanie równoważące interesy twórców i użytkowników.This work focuses on attempt to explain the essence of the problem of orphan works. The first chapter introduces some elementary knowledge like orphan work definition, types of such works and the sources of the problem. It is as well intended to describe the enormous scale of the problem and its consequences. There are also some examples of the way orphan works are dealt with in Poland. Next chapters show different legislations concerning the problem. Firstly, EU’s attitude and action towards ‘orphans’ are considered and then, the Orphan Works Directive is fully analised. It appears that its main flaw is a very narrow scope of application. Secondly, legislation in different countries around the world is presented. The extended collective licensing and the centrally granted non-exclusive licence are the main systems analised. Separately, Polish, British and American laws are also taken into consideration. What emerges from the analysis, regulation on orphan works in Poland seems to be especially poor. The paper continues with the analysis of non-legislative proposals and doctrine’s opinions. At the end, the author draws certain conclusions concerning the most important apects of the perfect orphan works regulation. It is pointed out that it should balance the interests of both authors and users. Creating an act with the pefect balance is nearly impossible