Spatial and Functional Changes of Częstochowa City Centre in Turn of the 20th and 21st Centuries.

Przedmiotem pracy było śródmieście Częstochowy – dużego miasta (233 tys. mieszkańców) w północnej części województwa śląskiego. Od XIII w. rozwijały się tu dwie osady – na wschodzie, nad Wartą, ośrodek rzemieślniczo – handlowy, a na zachodzie, u stóp Jasnej Góry – sanktuarium maryjne. Dopiero w XIX wieku oba te osiedla połączono, a dwukilometrowa przestrzeń między nimi stała się z czasem centrum współczesnego miasta. Główną funkcją Częstochowy od połowu XIX w. były: przemysł oraz turystyka religijna, która, pomimo ograniczeń narzucanych przez rosyjskiego zaborcę i władze PRL, nadały miastu rangę największego w Polsce ośrodka pielgrzymkowego (5 mln pątników w 1997 r.). i jednego z głównych w Europie.Centrum Częstochowy cechuje regularny układ, z główną Aleją NMP, łączącą dwa dawne miasta. Prostopadle do niej przebiega linia kolejowa i torowisko tramwajowe. Na podstawie własnych badań, autorka stwierdziła, iż dominują tu (88%) użytki techniczne (zabudowa, ulice) – z 10-procentowym tylko udziałem zieleni. Zabudowę tworzą głównie kamienice – domy o funkcjach mieszkalnych i usługowych, wysokości 2-3 pięter.Pod względem funkcji, śródmieście Częstochowy jest terenem handlu, usług prawno-finansowych i kultury – głównym w skali miasta. Usługi na rzecz pielgrzymów (np. noclegowe) zlokalizowane są bardziej na zachód, bliżej sanktuarium. W oparciu o analogiczne badania z 1978 roku, autorka zbadała przemiany użytkowania ziemi i funkcji śródmieścia Częstochowy w ciągu 36 lat. Rozszerzyły się tereny zabudowy i parkingi – kosztem zieleni, a zabudowa o funkcji mieszanej (mieszkaniowo-usługowej) ma 8-krotne wyższy udział. Ogólna liczba budynków wzrosła o 40%.Odnośnie funkcji, liczba jednostek usługowych podwoiła się, dochodząc do 1978. Przemysł i rzemiosło niemal zniknęły, natomiast w obrębie usług najbardziej rozwinęły się handlowe, prawno-finansowe i turystyczne. Rozmieszczenie tych usług jest podobne, jak w 1978 roku.Plany na przyszłość zakładają rewitalizację dzielnicy i wzmocnienie jej funkcji usługowych, w tym także tych na rzecz pielgrzymów nawiedzających jasnogórskie Sanktuarium.The author has dealt with the urban centre of Częstochowa, the great city (238 thous. inh.) lying in the northern part of the Śląskie (Katowice) voivodeship. Since the 13th cent. two settlement have developed there: the eastern one, on the Warta river, being the small centre of trade and crafts, and the western one at the foot of Mt. Jasna Góra, known as Marian sanctuary. These settlements were unified in the eve of the 19th cent., and 2-km gap between them became the centre of the modern city. Basic functions of Częstochowa after 1850 were industry and a religious tourism, which, in spite and restrictions, imposed by Russian authorities (1815-1915) and the Communist regime (1945-1989) made the city the greatest pilgrimage centre in Poland (5 mln pilgrims in 1997) and one of the most known in Europe.The centre of Częstochowa has regular spatial pattern, with the main avenue joining the old settlements with a perpendicular railway line and that of tram. According to results of her own research, the author found, that the land use is dominated by the technical uses (88%), those of buildings and streets. Green spaces cover only 10% of the area. Typical buildings are tenement houses, rather low (2-3 floors), containing flats and service unit (shops etc.).As regard functional structure, the Częstochowa centre concentrates retail trade, caterings, legal and financial services and cultural objects. Pilgrim-orientated service is observed rather out of the area, by the Sanctuary, i.e. hotels, hostels, etc. Due to results of the previous investigation, made in 1978, the author has shown a spatial and functional evolution of the city-centre during 36 years. The built-up areas and those of parkings have grown, at the cost of the green spaces. The share of buildings of mixed (residential-tertiary) function is 8 time higher and the total number of houses has grown at 40%.The total number of tertiary units doubled, reaching 1978. The industrial and crafts ones have nearly disappeared, while in the tertiary sector trade, legal, financial and tourist units have grown the most. But the general pattern of them is similar to the 1978 one.Plans for the future contains an urban regeneration of the area and the further growth of its actual functions, also for pilgrims visiting the Jasna Góra Sanctuary