Ombudsman

Celem pracy jest omówienie prawnych aspektów instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich.Współcześnie, w państwach demokratycznych funkcjonują różne organy mające na celu zapewnienie przestrzegania prawa. Standardem jest więc istnienie np. instytucji kontroli zgodności prawa z konstytucją (sądów konstytucyjnych) oraz sądów, do zadań których należeć będzie np. kontrola legalności decyzji administracyjnych. Wydawać się więc może, iż w takiej sytuacji nie ma potrzeby ustanawiania dodatkowej instytucji kontrolnej w postaci ombudsmana. W ostatnich jednak latach dwudziestego wieku zauważyć można było gwałtowny wzrost znaczenia właśnie tej instytucji. Rzecznika praw obywatelskich (ombudsmana) możemy więc spotkać nie tylko w krajach o ustabilizowanej demokracji, jak np.: Austria, Irlandia, Hiszpania, Holandia, Francja czy Wielka Brytania, lecz również w krajach tak „egzotycznych” jak Fidżi, czy Nowa Gwinea.W 1987 r. do krajów, w których powołano instytucję Rzecznika Praw Obywatelskich dołączyła Polska. Symptomatyczne było jednak, iż organ ten nie znalazł swego umocowania w konstytucji, jego status prawno-ustrojowy opierał się jedynie na postanowieniach - wydanej w dniu 15 lipca 1987 r. - ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Władze ówczesne liczyły zapewne, iż instytucja ta - tak jak i wiele innych - pozostanie jedynie swoistym „ozdobnikiem”, fasadą bez faktycznego znaczenia. W konsekwencji szczególną rolę musiał odegrać pierwszy Rzecznik - prof. Ewa Łętowska - nie tylko stworzyć struktury urzędu lecz przede wszystkim, opierając się na własnym autorytecie - zachować jego niezależności.Podkreślić jednak należy, iż nawiązywanie, również w nazewnictwie, do tradycji skandynawskiej nie oznacza, iż istnieje tylko jeden wzorzec instytucji rzecznika praw obywatelskich. Poszczególne państwa budowały własne systemy kontroli organów administracji włączając również do nich specyficzne dla siebie rozwiązania instytucji ombudsmana, jako organu mającego na celu ochronę praw człowieka. Rzecznik może więc występować nie tylko jako organ monokratyczny (np. w Polsce), lecz również jako kolegialny (np. w Austrii, Szwecji, na Litwie). Może obejmować zakresem swego działania terytorium całego państwa, bądź jedynie jego część.Podobne są zazwyczaj przesłanki tworzenia urzędu ombudsmana - istnienie niezależnego organu zajmującego się badaniem naruszeń wolności i praw jednostki w jej stosunkach z państwem, zwłaszcza zaś z administracja państwową. W doktrynie podnosi się bowiem, iż: „parlament, organy administracji państwowej i sądy wypełniają wprawdzie określone zadania w zakresie ochrony praw jednostki, ale same wyposażone są równocześnie w środki stosowania przymusu i korzystając z nich same przyczynić się mogą do ograniczenia czy naruszenia tych praw.Aim of this study is to discuss the legal aspects of the institution of the Ombudsman.Today, in democratic countries, there are different authorities to ensure compliance with the law. The standard is the existence of such institutions of compliance with constitutional law (constitutional courts) and courts, whose tasks will include the legality of administrative decisions. It may seem that in such a situation, there is no need for additional control institutions in the form of an ombudsman. In the last years of the twentieth century, we can see the importance of this institution. We can meet Ombudsman institution not only in countries with stable democracies, such as Austria, Ireland, Spain, the Netherlands, France and the United Kingdom, but also in countries as "exotic" as Fiji and New Guinea.In 1987, the countries in which the institution was established Ombudsman joined Poland. The authorities at that time probably consisted that institution - like many others - will remain only a kind of "ornament", a facade with no real significance. As a result, the first Ombudsman had a special role to play; to create a structure and to maintain its independence