Problems of interpreting in the Moskoviad by Yuri Andrukhovych in the Polish and English translations of the novel

Praca miała na celu dokonanie analizy sposobów radzenia sobie z problemami tłumaczeniowymi w przekładzie powieści Moskoviada Jurija Andruchowycza. Jako materiał badawczy wybrałem tłumaczenia ukraińskiej powieści na język polski, dokonane przez Przemysława Tomanka oraz język angielski, którego autorem jest Vitaly Chernetsky. Problemy tłumaczeniowe, które są obecne w powieści wynikają w głównej mierze ze specyfiki twórczości Andruchowycza, jego charakterystycznego stylu oraz sposobu budowania dialogu z odbiorcą. Analiza materiału pozwoliła na sklasyfikowanie czterech głównych obszarów, które mogą rodzić potencjalne problemy tłumaczeniowe lub być uznane za całkowicie bądź częściowo nieprzekładalne.Pierwszą kategorią, która podlega analizie jest intertekstualność. Jurij Andruchowycz jest pisarzem, który z ogromną łatwością odwołuje się do twórczości innych autorów oraz wcześniejszych dzieł literackich i jest to bez wątpienia cecha, która sprawia, że tłumaczenie jego utworów rodzi problemy tłumaczeniowe. Tak też się dzieje w przypadku tłumaczenia Moskoviady. W powieści można wyodrębnić trzy rodzaje międzytekstowych nawiązań: odwołania do dorobku literackiego Tarasa Szewczenki, nawiązania do twórczości innych ukraińskich pisarzy oraz odwołania do ukraińskiej tradycji. Po analizie polskiego oraz angielskiego tłumaczenia należy uznać, że wszystkie trzy rodzaje intertekstualności uchodzą za częściowo lub całkowicie nieprzekładalne. Tłumacze w większości przypadków nie dostrzegają bowiem odwołań interekstualnych. W pojedynczych przypadkach stosowane są przypisy wyjaśniające nawiązanie literackie. Jednak należy podkreślić, że poziom konotacji odbiorcy tłumaczenia, nawet w przypadku zastosowania przypisu, nie może być równomierny z poziomem konotacji odbiorcy oryginału.Kolejną cechą powieści Moskoviada, którą można uznać za problem tłumaczeniowy są rusycyzmy oraz sowietyzmy. Jest to jedyna analizowana cecha, która nie wynika bezpośrednio z postmodernistycznego charakteru utworu, ale jego czasu i miejsca akcji. Ze względu na szeroką gamę rusycyzmów stosowanych przez Andruchowycza w celu kreacji stylizacji językowej, tłumaczenie tego zabiegu jest problematyczne. Polski tłumacz w części przypadków decyduje się na stosowanie transliteracji licząc na to, że polski odbiorca będzie w stanie zrozumieć tekst w języku rosyjskim zapisany za pomocą łacińskiego alfabetu. Natomiast tłumacz angielski zawsze tłumaczy rusycyzmy na język angielski, starając się w jednym z przypadków o zachowanie stylizacji językowej.Następną kategorią przeze mnie analizowaną są wulgaryzmy, leksyka obsceniczna oraz socjolekty. Poza podziałem leksyki obscenicznej, podczas analizy wyodrębniłem takie grupy jak: wyzwiska oraz przekleństwa (w tym przekleństwa związane z archetypem diabła i piekła), żargon przestępczy oraz leksyka związana ze spożywaniem alkoholu. W większości przypadków, tłumaczenie wszystkich kategorii nie sprawiło tłumaczom wielu problemów. Jednakże analiza materiału pozwala na dostrzeżenie faktu, że polskie tłumaczenie jest bliższe wersji oryginalnej, we względu na większe bogactwo językowe języka polskiego w zakresie badanej leksyki oraz warsztat językowy autora przekładu.Ostatni problem tłumaczeniowy, który został opisany w pracy to gra słów. Autorzy obu przekładów zwracają uwagę na to, że Andruchowycz często stosuje grę słów i podejmują próbę jej przetłumaczenia. W części przypadków próby te można uznać za udane, dzięki czemu odbiorca zarówno polskiego, jak i angielskiego przekładu ma do czynienia z grą słów podobną do tej, która występuję w oryginale. W swojej pracy starałem się dokonać obiektywnej oceny sposobów radzenie sobie z problemami tłumaczeniowymi w polskim oraz angielskim przekładzie Moskoviady. Moja analiza nie miała stanowić krytyki danego przekładu, a przedstawienie oraz porównanie metod odzwierciedlenia miejsc trudnych do przetłumaczenia w dwóch przekładach powieści Andruchowycza co, mam nadzieję, zostało osiągnięte.The aim of this work was to analyze how to deal with the problems of translation in the translation of the novel Moskoviada by Yuri Andrukhovych. As the research material I chose: the Polish translation of the Ukranian novel, made by Przemysław Tomanek and English one, written by Vitaly Chernetsky. Moskoviada is a classic piece that can be classified as postmodern genre. Translation problems that are presented in the novel are mainly the result of distinctive style of Andrukhovych and the way he builds a dialogue with the reader.Analysis of the material made it possible to classify the four main areas that, in my opinion, may raise potential problems with translation or be classified as fully or partially untranslatable.The first category, which is a subject of analysis is intertextuality. Yuri Andrukhovych is a writer who, with great ease, refers to the works of other authors and this is without doubt the feature that makes the translation of his works problematic. This is also true in the case of translation of Moskoviada. In the novel, we can identify three types of intertextual references: references to the literary output of Taras Shevchenko, references to other works of Ukrainian writers and references to the Ukrainian tradition. After analysis of Polish and English translations it has been recognized that all three types of intertextuality are considered to be partially or completely untranslatable. Interpreters in most cases do not see the intertextual features of the book. In individual cases they used footnotes to explain a reference to the other author. Another feature of Moskoviada, which can be a problem when interpreting are words that are taken from the Russian language and connected with the communistic system. It is the only analyzed feature that is not the direct result of the postmodern nature of the work, but the result of time and place of action. Due to the wide range of this kind of words used by Andrukhovych for creative styling language, the translation of this procedure is problematic. Polish translator in some cases chose to use transliteration while the English translator always translated them directly into English trying sometimes to maintain styling language.The next category is obscene language and sociolects. In most cases, a translation of all the categories did not cause many problems to translators. However, the analysis of the material lead to conclusion that the Polish translation is closer to the original version, in a sense of the greater richness of Polish language and greater skills of the translator.The last translation problem that is described in the thesis is a wordplay. The authors of both translations pointed to the fact that Andrukhovych often used wordplay and attempted to translate it. In some cases, these attempts can be considered successful, so that the recipient of both Polish and English translations can see the similar wordplay as the one which occurs in the original. In my work, I have tried to make an objective assessment of how to deal with the problems of translations in Polish and English translations of Moskoviada. My analysis was not a criticism of the translations, but the presentation and comparison of methods of reflecting the parts which are difficult to translate in two translations of the Andrukhovych’s novel