Distortions of freedom in the works of Fyodor Dostoevsky. Willfulness and despotism

Praca podejmuje temat wolności, jednego z „przeklętych problemów”, z którymi Dostojewski borykał się na kartach swoich utworów przez całe życie. Problem wolności, podobnie jak inne zagadnienia, które fascynowały rosyjskiego pisarza, rozważany był przez Dostojewskiego przez pryzmat religii. Rosyjski światopogląd, który znalazł wyraz m.in. w twórczości Dostojewskiego, zakłada głęboki związek jednostki ze społeczeństwem. MY jest pierwotne wobec JA, stanowi jego istotę i określa je. Dlatego wolność można orzekać przede wszystkim o wspólnocie, a dopiero potem o jednostce. Związek uniwersalizmu i indywidualizmu ufundowany jest w religii. Dostojewski idealizował prawosławie, uznawał je za jedyną religię, na gruncie której możliwy jest idealny związek jedności i wolności. Ideałem Dostojewskiego było wspólnota, w której panuje tzw. naturalne braterstwo – przechowuje ona wiarę w Boga, tradycję, wartości i ideały, a jednostka uznaje za swoje i wypełnia w sposób wolny. Dostojewski patrzył na człowieka jako na istotę stworzoną przez Boga. Za prawosławiem, wolność postrzegał jako Boży dar – pierwiastek boski w człowieku. Prawdziwa wolność, zdaniem pisarza, to wolność w Chrystusie. Człowiek jest prawdziwie wolny, gdy swą wolę utożsamia z wolą Chrystusa. Pisarz podkreślał jednak, że Chrystusa każdy musi wybrać w sposób wolny. Dlatego możemy mówić o dwóch rodzajach wolności – wolności formalnej (woli, możności wyboru) i materialnej. Druga, w przeciwieństwie do pierwszej, posiada treść, którą jest Chrystus. Dostojewski zdawał sobie sprawę z tego, że źle zrozumiana wolność, może stać się niszczącą siłą w ręku człowieka. Mimo to, nie dopuszczał myśli o wybawieniu człowieka od wolności. Wolność formalna prowadzi do wolności materialnej. Obie jej formy są niezbędne – bez wolności materialnej wolność formalna przeradza się w samowolę. Z kolei, bez wolności formalnej, materialna przeradza się w despotyzm. Gdy człowiek odrywa się od „gleby” i odrzuca Boga, wolność formalna zostaje pozbawiona odniesienia i staje się samowolą. Dostojewski pokazuje rezultaty uznania wolności formalnej za wolność jedyną. Człowiek odtrąca wszelkie bariery, daje sobie prawo do decydowania o losie innych. Na przykładach bohaterów takich jak Raskolnikow, Kiryłłow, Stawrogin, Iwan Karamazow, pisarz ukazuje drogę człowieka, który odrzucił Boga i ogłosił wolność absolutną. Samowola w szczytowym punkcie przeradza się w tyranię, drugą formę wypaczonej wolności. Człowiek stawia się na miejscu Boga i twierdząc, że posiadł wiedzę o naturze człowieka i funkcjonowaniu społeczeństwa, projektuje „raj na ziemi” - system zniewolenia ludzkości.The purpose of this thesis is to analyse the „cursed problem” of freedom in Fyodor Dostoevsky's works. Dostoevsky struggled with the dilemma of freedom his whole life - it was a main theme of almost all of his novels.The Russian worldview, which is typical for Dostoevsky's works, indicates that an individual is deeply connected with the community. The community is primary to individual and defines it. That is why an individual can be described as free only if he belongs to the community. Freedom is, in the first place, an attribute of a community. The deep connection between an individual and the community is grounded in religion. Dostoevsky idealised Russian Orthodoxy – he proved that it is the only religion which enables true relationship between freedom and unity. Dostoevsky believed that the community preserves faith in God, moral values, and tradition. The individual who is a part of the community recognises these values as their own.Dostoevsky emphasised that freedom was given to mankind by God. As in the Orthodox doctrine, the Russian writer recognised freedom as God's part of the human nature. A true freedom, according to Dostoevsky, is a freedom in Christ. It means, that a person is free if he identifies his will with the will of Christ. However, a person can not be forced to follow the Christ, he has to choose Him in a free way. That is why, we can differentiate between two types of freedom. Formal freedom (will, the possibility of choice) is content-free, whereas material freedom is Christ oriented, it is a freedom in Christ. Dostoevsky realised that freedom, if misunderstood, can become a destructive force. Even so, he strongly disapproved of the idea that mankind should be liberated from freedom.Formal freedom leads to the material one. Both forms of freedom are vital. If we cut off the material freedom, the formal freedom turns into willfulness. On the other hand, lack of formal freedom leads to despotism. If a man leaves the community and turns away from God, his freedom changes into willfulness. Raskolnikov, Kirillov, Stavrogin, Ivan Karamazow, and other characters from Dostoevsky's novels proclaim the unbounded freedom of mankind. The writer warns against the consequences of such behaviour. When the willfulness reaches its boundary it turns into despotism. A man considers himself God and believes that he has the right to decide about other people's lives. Schigalov and Grand Inquisitor both plan to create the Kingdom of God on earth – a system that would take away human freedom in exchange for happiness