Przeworsk culture materials in Upper Tisza region.

Materiały kultury przeworskiej w dorzeczu górnej Cisy.(Abstrakt)Postęp badań terenowych, oraz weryfikacja wcześniej opublikowanych materiałów zabytkowych, umożliwiły podjęcie nowej próby scharakteryzowania znalezisk wiązanych z kulturą przeworską z dorzecza górnej Cisy. Celem niniejszej pracy jest analiza źródeł archeologicznych odkrytych na opisywanym obszarze, próba określenia ich przynależności etnicznej, oraz konfrontacja wyników przeprowadzonych badań z znanymi przekazami autorów antycznych. Kolejnym celem podejmowanej analizy była próba ustalenia chronologii obserwowanego fenomenu archeologicznego. W pierwszej części pracy opisane został obraz kulturowy dorzecza Cisy. Region ten w okresie wpływów rzymskich znajdował się na pograniczu kilku stref kulturowych, związanych z ludnością realizującą zróżnicowane modele kulturowe. Mowa tu m.in. o Sarmatach i Dakach, zamieszkujących obszary Wielkiej Niziny Węgierskiej oraz łuk Karpat. Następny fragment pracy poświęcony został analizie antycznych źródeł pisanych związanych z podejmowaną w pracy problematyką. Ponowna analiza tych źródeł pozwoliła rzucić nowe światło na kwestie migracji i osadnictwa ludności wandalskiej na obszarach położonych na południe od Karpat. Analiza materiału archeologicznego obejmowała zarówno zabytki pochodzące z cmentarzysk jak i stanowisk osadowych. Wymagała ona rozróżnienia materiałów związanych z kulturą przeworską od zabytków charakterystycznych dla innych kultur archeologicznych wiązanych z przede wszystkim z Dakami i Sarmatami. W wyniku podjętej analizy udało się określić, możliwie dokładną, chronologię badanych materiałów. Szczególne znaczenie miało scharakteryzowanie najstarszych zabytków kultury przeworskiej na badanym obszarze. Ustalenie precyzyjnej chronologii absolutnej, pozwoliło na korelację materiałów z schyłku wczesnego okresu wpływów rzymskich z wydarzeniami historycznymi, znanymi z przekazów antycznych. Przeprowadzona w pracy analiza pozwoliła także rzucić nowe światło na zagadnienie trwania osadnictwa związanego z Wandalami w ciągu III i IV w.n.e.Przeworsk culture materials in Upper Tisza region.Progress of the fieldwork and verification of previously published archaeological materials, allowed new attempt of characterization of the new discoveries linked with the Przeworsk culture in the Upper Tisza region. The aim of this study is to analyze archaeological materials discovered on the described area and attempt to identify their ethnicity, and confront the results of the study with ancient historical sources. Another aim in undertaken work was to identify chronology of the observed phenomenon.In the first part of the thesis the cultural image of the Tisza river basin was described. In the Roman period the region should be considered as a border of several cultural zones, associated with the population which carries diverse cultural models. Among other tribes who were living in area of the Great Hungarian Plain and the Carpathian region, Sarmatians and Dacians should be mentioned The next part of the thesis concern ancient written sources connected with the undertaken issue. Re-analyze of these sources helped shed a new light on the questions of migration and settlement of Vandals on the lands in south of the Carpathians, in the end of early roman period.The main part of the analyze of the described phenomenon include examination of the archaeological material, both from the burial grounds and settlements. It required the distinction of materials characteristic for Przeworsk culture from materials of other archaeological cultures, primarily linked with Dacians and Sarmatians.As a result of the study undertaken it was possible to determine relatively accurate chronology of the tested materials. The characterization of the oldest Przeworsk materials in the studied area is of particular importance. Determining the precise absolute chronology allowed correlation of the material from the end of early Roman period with historical events, known from works of ancient historians. Analysis carried out in the work allowed better understanding of the issue of the Vandal settlement in Upper Tisza region during the third and fourth century AD