Phraseology compounds of the names of colors as units of translation

Praca poświęcona jest szczególnej grupie związków frazeologicznych w języku niemieckim – frazeologizmom z nazwami kolorów i trudnościom, jakich przysparza proces ich przekładu na język polski. Frazeologizmy jako związki wielowyrazowe stanowią niezwykle problematyczne jednostki tłumaczeniowe (units of translation) przede wszystkim ze względu na ich stałe, często przenośne znaczenie.Po omówieniu klasyfikacji związków frazeologicznych oraz typów ekwiwalencji – bo przecież w tłumaczeniu chodzi przede wszystkim o znalezienie najlepszego ekwiwalentu – omówione zostały nazwy kolorów. Na co dzień nie zastanawiamy się nad wielością kolorów i ich odcieni, które nas otaczają i na nas oddziałują, czego często nawet nie jesteśmy świadomi. Od wieków kolory odgrywają ogromną rolę w sztuce, projektowaniu wnętrz, stron internetowych, w reklamie a nawet w medycynie (por. chromoterapia) oraz w wielu innych dziedzinach. Trzeba też pamiętać, że kolory budzą w różnych kulturach różne konotacje i skojarzenia, np. w kulturze europejskiej kolorem żałoby jest kolor czarny, natomiast w południowej Afryce – kolor czerwony a podczas gdy tradycyjne suknie ślubne w Europie są koloru białego, mieszkanki Chin zakładają do ślubu suknie w kolorze czerwonym. Symbolika kolorów i ich znaczenie w poszczególnych kulturach nie pozostało bez wpływu na język, w tym również na związki frazeologiczne. Ciekawe jest porównanie nazw kolorów podstawowych oraz ich rozmaitych odcieni w języku polskim i niemieckim. Wydawać by się mogło, że niemiecki wyraz blau oznacza w języku polskim niebieski, ale to jest tylko częściowy ekwiwalent, ponieważ blau może równie dobrze oznaczać błękitny, granatowy, siny lub modry. Natomiast wiele niemieckich nazw odcieni (por. giftgrün) w ogóle nie ma odpowiedników w języku polskim i odwrotnie.Istnieje także bogata paleta związków frazeologicznych zawierających nazwy kolorów a są wśród nich między innymi wyrażenia, zwroty, frazy, kolokacje, idiomy, przysłowia, nazwy własne itp. Ponieważ frazeologizmów nie można tłumaczyć dosłownie, w celu znalezienia najlepszego funkcjonalnego ekwiwalentu konieczne jest zastosowanie odpowiednich strategii translatorskich, które szczegółowo omówione zostały przez K. Hejwowskiego w „Kognitywno – komunikacyjnej teorii przekładu” (2004, s. 40ff). Należy krytycznie podchodzić do polskich ekwiwalentów niemieckich związków frazeologicznych proponowanych przez słowniki niemiecko-polskie. W procesie przekładu frazeologizmów niemieckich, również tych z nazwami kolorów, konieczne jest ustalenie inwariantu – którym najczęściej będzie sens frazeologizmu – i dążenie do zachowania go. Analizując związki frazeologiczne z nazwami kolorów poszukiwano w tej pracy takich odpowiedników, które w języku docelowym nie tylko mają takie samo znaczenie ale również są frazeologizmami, a idealnym przypadkiem byłoby, gdyby również zawierały nazwę koloru i niosły ze sobą podobny obraz.The thesis is devoted to a particular group of phraseology compounds in the German language, the ones referring to colors and the difficulty they may cause during the translation process. Phraseology compounds as multi-verbal combinations are extremely difficult units of translation, first of all, because of their constant and often metaphorical meaning. After discussing the classification of phraseology compounds and the types of equivalency, as above all the best equivalent is to be used in a translation, the names of colors were discussed. In everyday life we do not think about the multitude of colors and their shades that surround and affect us, which we are often not even aware of. For centuries colors have played an important role in art., interior design, webpage design, advertising and even in medicine (e.g., chromo-therapy), and many other walks of life. It should be taken into consideration that colors arouse different connotations and associations in different cultures, e.g., in European culture black is the color of mourning, whereas red in South Africa, while traditional wedding dresses are white in Europe but Chinese women wear wedding dresses in red. The symbolism of colors and their meaning in particular cultures have significant influence on the language as well as on phraseology compounds. The comparison of the names of basic colors and their various shades in Polish and German languages seem to be very interesting. It might appear that the German word blau means in Polish blue, but it is only a partial equivalent, because blau can also mean azure, navy-blue, glaucous or cerulean blue. Many German names of shades (e.g., giftgrün) have no equivalent at all in Polish and the other way round. There is a great variety of phraseology compounds containing the names of colors, and among them there are expressions, terms, phrases, idioms, proverbs, proper names, etc. As the phraseology compounds cannot be translated word for word, in order to find the best functional equivalent it is necessary to make use of appropriate translation strategies, which have been discussed in detail by H. Hejwowski in “Cognitive-communicational Theory of Translation” (2004, p. 40ff). It is necessary to approach critically Polish equivalents of German phraseology compounds offered in German-Polish dictionaries. During the translation process of German phraseology compounds including the ones of the names of colors, it is necessary to determine an inter-variant, which will contain the meaning of the phraseology compound while aiming at subsisting it. Analyzing phraseology compounds of the names of colors in this thesis such equivalents were looked for, which not only have the same meaning in the targeted language but are also phraseology compounds, and the ideal case would be if they contained the name of a color and conveyed the similar image as well.Diese Arbeit ist einer besonderen Gruppe von Phraseologismen gewidmet – den Phraseologismen mit Farbbenennungen und den damit verbundenen translatorischen Problemen. Die Phraseologismen selbst können als Übersetzungseinheiten aus vielen Gründen große Schwierigkeiten bereiten, vor allem wegen ihrer Polylexikalität und Idiomatizität. Auf diese und andere Besonderheiten der Phraseologischen Wendungen, so wie auf ihre Klassifikation wird in dem Teil 1.1. dieser Arbeit eingegangen. Im Kapitel ÄQUIVALENZ werden die fünf Arten der Äquivalenz und auch die Entsprechungstypen im Bereich der denotativen Äquivalenz kurz besprochen, da es bei jeder Übersetzung gerade darum geht, eine Äquivalenzbeziehung herzustellen.Als nächstes wird zu dem Hauptthema der Arbeit übergangen, also zu den Farbbenennungen. In dem grauen Alltag machen sich nicht viele Menschen Gedanken über die Vielfalt der Farben und Farbtöne, die uns umgeben und auf uns wirken. Farben spielen eine große Rolle nicht nur in der Kunst sondern auch im Webdesign, in der Werbebranche, Chromotherapie und vielen anderen Disziplinen. Auf die Grundfarben, die Farbtöne und ihre – manchmal seltsamen – Bezeichnungen im Deutschen und im Polnischen wird im Kapitel 1.3. eingegangen. Es werden große Farbpaletten präsentiert und es wird versucht, die Entsprechungen der deutschen Farbbenennungen im Polnischen zu finden. Viel Aufmerksamkeit wird demnächst den Grundfarben geschenkt: den differenzierten Konnotationen, die sie in verschiedenen Kulturen wecken, ihrer symbolischen Bedeutung und der Rolle, die sie in unserer Welt spielen, ohne dass man sich häufig dessen bewusst wird. Zum Schluss des Kapitels 1.3. wird anhand von anerkannten etymologischen Wörterbüchern von F. Kluge , A. Brückner und K. Długosz – Kurczabowa die Herkunft der Grundfarbbenennungen im Deutschen und im Polnischen besprochen.Darauf folgen die empirischen Untersuchungen von Phraseologismen mit Farbbezeichnungen. Es gibt eine riesige Palette von Farben aber auch eine – vielleicht ebenso große – Palette von Phraseologischen Wendungen mit Farbbezeichnungen. Der Leser wird die Übersetzungsstrategien der nach Farbbenennungen angeordneten Phraseologismen nachvollziehen können. Unter die Lupe werden sowohl referentielle als auch kommunikative Phraseologismen genommen, vollidiomatische und teilidiomatische Wendungen, als auch nichtidiomatische Kollokationen, geographische Eigennamen, Gattungsbezeichnungen, fachsprachliche Kollokationen und vieles andere mehr. Es wird in polnischen Wörterbüchern und Lexika nach den besten Entsprechungen gesucht werden. Diese Untersuchungen werden mit der Einsicht in die generellen Probleme bei der Übersetzung von Farbbezeichnungen eingeleitet, die es in den Fällen der Diversifikation (1:viele Entsprechung), Neutralisation (viele:1 Entsprechung) und der Null-Äquivalenz gibt