Amor incestus. The myth of Perdica and its literary connotations

W pracy niniejszej poddany został analizie szczególny aspekt miłości, a to literacki obraz pożądania żywionego przez dzieci u progu dorosłości w stosunku do własnych rodziców. Skłonność taka określana była mianem "incestum" i doczekała się regulacji prawnych. Przede wszystkim ustawodawstwo rzymskie zabraniało związków małżeńskich między bliskimi krewnymi, w tym między rodzicami i dziećmi. Zakaz ów miał jednak znaczenie również i w sferze sakralnej i religijnej – człowiek, który dopuścił się kazirodztwa był nieczysty i jako taki nie mógł obcować z bogami w rytuałach religijnych. Ściągał tym samym gniew bogów nie tylko na siebie, ale i całą społeczność.Zasadnicza część rozważań poświęcona została dwom bohaterom mitycznych. Na pierwszym miejscu mowa o Perdykasie, którego historia została przedstawiona w epyllionie "Aegritudo Perdicae". Wyraźnie dostrzegalne są wpływy innych gatunków na kompozycję owego utworu, co dotyczy również wariacji na temat typowych motywów i zgadza się z ogólnymi cechami tej formy. Konstrukcja postaci bohatera odbiega od epickiego obrazu herosa, a zbliża raczej ku elegii. Łączy z nią epyllion również "aegritudo", choroba, będąca właściwym przedmiotem narracji. Podobnie inwokacja posiada raczej charakter odnarratorskiego monologu typowego dla elegii. Związki z dramatem z kolei zasadzają się na asymetrycznej kompozycji objawiającej się w wybiórczej narracji, która może zostać uzupełniona przez odwołania do innych tekstów literackich. Sam ostatni wers stanowi niejako samodzielny utwór – autoepitafium, które napisał dla siebie Perdykas. Młodzieniec ów zmierza ku śmierci, gdyż wytrwale opiera się miłosnemu połączeniu z matką i jako taki stanowi swoisty wzorzec osobowy. Możliwość parenetycznego odczytania dzieła została wprowadzona do tekstu przez nadanie mu cech parabolicznych.Rozważania o Smyrnie koncentrują się wokół różnych ról społecznych, w jakich funkcjonuje bohaterka i jakie zostały wypaczone przez jej niecne uczucie. Trzeba pamiętać zwłaszcza, iż została przedstawiona nie tylko jaka córka Cinyrasa, ale również potomkini pierwszego króla Cypru, Pigmaliona, który uraził bogów, występując przeciwko naturze. Skłonność do nieczystej miłości została przez Smyrnę odziedziczona, jakkolwiek sama również zawiniła – wzięła na siebie obowiązki kochanki, gdy złączyła się z własnym ojcem. Trzeba jednak pamiętać, iż istotną w tym rolę odegrała Piastunka. Sama zresztą droga do komnaty ojca przywodzi na myśl wypaczoną ceremonię zaślubin, wobec czego jawi się bohaterka jako nieprawowita żona. Z jej związku z ojcem rodzi się dziecko – Adonis występuje w utworze nie tylko jako kochanek Wenery, ale także jako mściciel przemienionej już w drzewo matki. Istotne znaczenie dla tych wszystkich uwag ma fakt, iż księga X "Metamorfoz", w której zawarty jest passus o Smyrnie, został ułożony jako sekwencja pieśni pochodzących z ust wieszczka Orfeusza, co wzmaga dystans narratora do historii bohaterki.Postawy Perdykasa i Smyrny pozornie są sobie przeciwne – pierwszy do końca opiera się miłości, podczas gdy druga podstępnie płodzi z ojcem dziecko. Po wszechstronnej analizie wydaje się uprawniony wniosek, iż są one komplementarne. Perdykas pokazuje czytelnikowi, iż można być wytrwałym, przypadek Smyrny z kolei wskazuje, iż w codzienności jest również miejsce na zbrodnię. Podkreślić jednak trzeba, iż zbrodnia pociąga za sobą konsekwencje, niekoniecznie karę, i wpływa na kształt rzeczywistości. Obie możliwości funkcjonują obok siebie, a wybór jednej z nich nie zawsze dokonywany jest przez zainteresowaną.The present work is devoted to a special aspect of love, namely the literary vision of children’s desire for their parents. In the ancient Rome such an unnatural inclination was called "incestum". The Roman law prohibited marriages between close relatives and especially among next of kin. It had further repercussions in the sphere of religion – everyone who committed an incest was regarded as impure and earned in consequence the wrath of gods for himself and as well as for the whole community.The main part of my study concerns two mythical characters. What is analysed first is the figure of Perdica who is the main protagonist of the story told in the epyllion "Aegritudo Perdicae". Its composition is strongly influenced by other literary genres and uses the variation of motives typical of them, which is assumed to be the inherent quality of miniature epic. The characterisation of Perdica differs from well–known epic heroes and seems to be rather elegiac. This connection is supported by the most important narrative issue which is in fact "aegritudo", a form of (love) disease. Moreover, the invocation also recalls the lover’s monologue often found in the elegiac verses. Dramatic elements in turn are to be observed in the selective narration focused on chosen aspects of the story. They can be enriched by allusions to other works dealing with this subject. It is also worth noting that the last verse of the story is built as a self–epitaph composed by Perdica. Resisting his desire, he chooses death instead and offers the right attitude towards incest. This kind of parenetic reading is also enabled by the parabolic character of the epyllion.Smyrna, as far as she is created in Ovid’s "Metamorphoses", is settled in various social roles which are distorted by her desire. What is emphasized at the very beginning is Smyrna’s filiation not only with king Cinyras, but also with Pigmalion. The latter brought the statue to life thus breaking the rules of nature. Smyrna inherited from him her inclination for an impure love, but her own guilt consists in copulating with her father, Cinyras. That is why she should be regarded as a mistress, yet what must be taken into consideration at the same time is the important role played here by the nurse. Moreover, the scene when king’s daughter is conducted to his chamber evokes Roman nuptial rites. From this point of view Smyrna’s marriage is illegal. Consequently, she gave birth to Adonis who acts as the vengeful lover of Venus taking revenge on her for the sufferings of his mother. Important for all the above considerations is the fact that the whole book is composed as a tale recounted by Orpheus, which increases the narrator’s distance towards the stories he tells.The attitudes of Perdica and Smyrna towards the same question of incest seem to stand in sharp contrast – while the former resists his desire, the latter accomplishes the act of copulation with her father and procreates their son. Nevertheless, it is now well–founded to claim that they correspond in a compatible way. Perdica shows heroic resistance, Smyrna tries to convince us of the inherent presence of "scelus", crime, in everyday life. Moreover, she emphasizes the necessity of its consequence which not always can be identified with the punishment, but in every case influences the reality. Both possibilities function parallelly and the choice between them not always is made by the interested one