German Bible translations as a mirror of changes in German language in the course of history

Przedłożona praca magisterska zajmuje się tłumaczeniami Biblii na język niemiecki. Przedstawia ona podstawowe informacje dotyczące powstawania Biblii, kanonu Biblii, opisuje najstarsze rękopisy, które się zachowały, znaczenie Biblii w kulturze i literaturze, historię tłumaczeń Biblii, wykaz wydań Biblii w poszczególnych okresach wraz z ich tłumaczami. Omówienie zostało podzielone na okres języka gocki, następnie okres obejmujący tłumaczenia przed M. Lutrem, następnie współczesne mu tłumaczenia (J. Dietenberger, J. Eck, H. Emser), potem w poszczególnych wiekach ( XVII, XVIII, IX, XX w. ). Szerzej zostało omówione życie, język i znaczenie tłumaczenia M. Lutra, także jeśli chodzi o kształtowanie się jednolitego języka niemieckiego (tzw. Hochdeutsch). Przedstawiona została także historia tłumaczeń Biblii na język polski, najważniejsze najstarsze tłumaczenia i współczesne nowe pomysły. Poruszone zostały także podstawowe problemy, przed jakimi staje tłumacz Biblii. Na tłumaczenie wpływa sam autor, to, czy Biblia jest tłumaczona z języków originalnych, czy z łaciny, kultura danego języka i wiele innych czynników, także przedstawionych w pracy. Wyjątkowy jest bowiem język Biblii, hebrajski, starogrecki, aramejski to są języki obecnie już nie używane, poza tym jest ona bowiem szczególnym zbiorem tekstów, reprezentujących różną stylistykę i rodzaje literackie, zarówno liryczne, jak i epickie. Dlatego też praca przedstawia podstawowe teorie tłumaczenia i problem ekwiwalencji w przekładzie tekstu. Przedstawione zostały także szczególne rozwiązania w tłumaczeniu Biblii, takie jak "Bibel in gerechter Sprache" czy tłumaczenia Biblii na język młodzieżowy czy gwarowy, co spotyka się z różnymi opiniami, zazwyczaj, zwłaszcza jeśli chodzi o stronę językową, są one krytykowane, jako że nie odzwierciedlają one wzniosłego charakteru dzieła, a wręcz mogą je swoim brzmieniem ośmieszać. Omówiony został problem, jak bardzo może tłumacz ingerować w tekst Biblii, by dostosować tekst do kultury i charakteru języka odbiorcy. W pracy zawarta jest także krótka historia języka niemieckiego i przemian językowych oraz znaczeniowych oraz ich powiązań z tłumaczeniami Biblii. Ukazuje je analiza tekstów z poszczególnych okresów kształtowania się języka niemieckiego, przede wszystkim od tłumaczenia J. Dietenberga i M. Lutra z okresu wczesnowysokoniemieckiego po czasy współczesne. Analiza obejmuje fragment zarówno ze Starego (początek Księgi Rodzaju, opis stworzenia świata) jak i Nowego Testamentu (Ewangelia św. Jana, rozdz. 15). Przeprowadzona ona została pod kątem języka, gramatyki, słownictwa, samej pisowni. Ogólnie wykazała ona, iż tłumaczenia Biblii można określić zwierciadłem zmian językowych, są one pomnikiem, żródłem informacji o stanie języka w danym okresie jego rozwoju.The submitted master's thesis deals with Bible translations to German. It presents essential information about the creation of the Bible, the canon of the Bible, describes the oldest extand Bible manuscripts, the meaning of the Bible in culture and literature, the history of Bible translations. It also presents list of Bible publications in particular periods of time, with their translators. The list is divided into the period of Gothic language, the period of Bible translations before M. Luther, the Bible translations of his contemporaries (J. Dietenberger, J. Eck, H. Emser) and the Bible translations in particular centuries ( 17th, 18th, 19th, 20th century). In this thesis there are presented in details the life of M. Luther, his language and the meaning of his Bible translation, especially its influence on the creation of the uniform German language (Hochdeutsch). There is also description of the history of Polish Bible translations, the most important and the oldest translations and the most recent ideas. There are also touched on the problems, which the Bible translator has to face. The Bible translation is influenced by such factors as the translator, if its translated from original languages or from Latin, culture etc. The language of the Bible is unusual, the Hebrew, the Aramaic, the Old- Greek language are not used any more. What is more, the Bible includes the texts of various styles, that represent different literary genres, lirical and epic. It is why the thesis presents also the most important translation theories and the problem of equivalence in translation. There are described such translations as "Bibel in gerechter Sprache" or translations of the Bible into language of teenagers, jargon or into local dialect, which are often critised because of the fact, that they sound often ridiculous and don't harmonize with the pathos of Bible. The thesis deals also with the problem, how much can the translator change the text to make it more comprehensible and to adapt it to particular culture and language. There is also presented short history of the German language and semantic change (progression) and how they are traceable to the German Bible translations. It shows the analysis of the texts from particular periods of developing of German language, from J. Dietenberg and M. Luther (Early New High German, Frühneuhochdeutsch) to the present time. The analysis includes two fragments, one from the Old (Gen 1) and one from the New Testament (Joh 15). This analysis is carried out in terms of the language, vocabulary, grammar, spelling. It proves that the Bible translations can be determined as the mirror of language and semantic changes, they are monuments of the language, source of the knowledge about the state of the language in a particular period.Die Bibel- das wichtigste Werk in dem menschlichen Leben. Ein Denkmal der Kultur, Literatur, des Glaubens. Viel hat man schon von der Bibel geschrieben, viel hat man im Zusammenhang mit der Bibel untersucht. Die Sprache der Bibel spielt eine große Rolle nicht nur in der Literatur oder Sprachwissenschaft. Mit den Bibelübersetzungen beschäftigt sich die vorliegende Arbeit. Diese Arbeit hat zum Ziel, die deutschen Bibelübersetzungen zu besprechen. Da es wirklich viele von ihnen gibt und es unmöglich wäre, alle in einer Arbeit zusammenzustellen, werden nur einige von ihnen genauer und näher dargestellt. Im ersten Kapitel sollten allgemein die Entstehung, die Rolle der Bibel beschrieben und allgemeine Informationen zu den ersten Bibelübersetzungen und Bibelüberlieferungen angegeben werden. Weiter sollten die deutschen Bibelausgaben vor Martin Luther dargestellt werden. Sie umfassen sowohl die ersten gotischen als auch die deutschen Bibelübersetzungen. Im Weiteren wird zu Martin Luther übergegangen. Es wird sein Leben und seine Sprache und sein Werk- seine Bibelübertragung besprochen. Da bei der Analyse die Kenntnisse der Geschichte der deutschen Sprache und der Prozesse des Sprachwandels notwendig sind, wird das zum Thema des vierten Kapitels gemacht. Dabei werden auch die wichtigsten Übersetzungen dargestellt und die Probleme bei der Bibelübersetzung besprochen, die aus der Besonderheit des Bibeltextes folgen. Mit den Übersetzungstheorien hängt das Problem der Äquivalenz zusammen, deshalb wird es nach ihnen erwähnt. Am Ende wird es versucht, einige Bibelübersetzungen miteinander zu vergleichen, was die Vielfältigkeit der Bibelübersetzungen zeigen soll. Damit sollten auch die Prozesse und Veränderungen der deutschen Sprache gezeigt werden. Die untersuchten Texte stammen aus den Archivsammlungen des Dominikaner- und Paulinerklosters in Krakau und im 16., 18. und 19. Jahrhundert entstanden. In der Analyse sind auch moderne Bibelübersetzungen erwähnt, was zum Ziel hat, die Entwicklung der deutschen Sprache, Unterschiede und Ähnlichkeiten und, das, was sich durchgesetzt hat, zu zeigen. Daran kann man auch die Einflüsse der früheren Übersetzungen erkennen