Little Flanders beyond Wales : a landscape archaeological study of row settlements in the British Isles and the County of Flanders

This dissertation makes a contribution to the research on rural settlement landscapes in the County of Flanders and the south of Wales. During the high medieval period (tenth to mid-thirteenth centuries), the human impact on the landscape intensified and expanded to previously less reclaimed areas. For the County of Flanders, axes of exploitation and the ab nihilo plantation of new farms and row settlements as centres for the landscape reclamations, have been considered as important structuring aspects. Only few of such row settlements have been studied, but historical research indicates that inhabitants received legal, social, and economic privileges. Furthermore, people described as ‘Flemings’ are known to have migrated across Europe to plant new settlements and reclaim landscapes outside the County of Flanders. The most elaborately described Flemish settlement in contemporary chronicles was located in southern Wales, in the cantrefs of Rhos and Dungleddy (both part of modern-day Pembrokeshire). Popular belief claims that these Flemings paved the way for later English settlement, that would have resulted in a distinctively different character of the region described as ‘Little England beyond Wales’, something that is strongly nuanced by researchers to date. The only indications for this Flemish presence are place names referring to personal names of locatores, who are believed to have planted settlements with strikingly similar morphologies as the planted row settlements in the County of Flanders. Despite the suggestion of a Flemish origin for this settlement morphology in southern Wales, in-depth comparative research and incorporation of Flemish data is lacking. Moreover, due to the highly built-up character of modern-day Flanders, archaeological data for grouped rural settlements, many of which are still inhabited to date, is limited and does not allow further analysis. The aim of this dissertation is to illustrate the potential of a cross-disciplinary landscape archaeological approach in offering new insights into the character and development of high medieval planted row settlements in the County of Flanders and the assumed translocation of this specific settlement system to southern Wales. It is argued that, as for other forms of material culture, landscapes are conditioned by socio-cultural context and are part of an individual’s habitus. Similarities and changes in settlement systems and morphologies may thus reflect how ideas about spatial planning were transferred or adjusted in order to cope with changing physical and social conditions of new regions. This dissertation’s objectives are twofold. First, a comparative framework on the row settlements in the County of Flanders is created. This considers the primal identification of the geographical and chronological distribution of row settlements in the county based on historical maps, the integration of the expanding archaeological dataset on rural settlements and fieldwork on the lost settlement of Nieuw-Roeselare in the north of the county. Second, former settlement morphologies in southern Wales are identified and mapped in order to allow comparative research on the metrical and morphological characteristics of row settlements in both regions. The aim is not to prove migration happened, but to analyse to what extent traditions in spatial planning were translocated and to understand these transformation processes in relation to the cultural and/or social context of the immigrants. This research shows that regional and chronological variation in the occurrence of row settlements in the County of Flanders in relation to other types of rural settlement and the growing urban centres is to be found, depending on differences in socio-economic context, environmental aspects, (historic) ways of exploitation, political power-structures and land ownership. Yet, based on the mapping of row settlements and archaeological data, row settlement can be linked to the exploitation of previously less reclaimed lands. Furthermore, a wide array in metrical characteristics can be found both within and between the County of Flanders and southern Wales, therefore not allowing to identify one overall unified system. Significant morphological similarities, however, suggest that an overall idea of the settlement concept was widely used and linked to the practices and habits of locatores. However, this settlement morphology is related to the activities of locatores in reclaiming the landscape and not unique to the County of Flanders. It can therefore not purely be considered as ‘Flemish’. Moreover, clear cultural incentives for the use of this settlement morphology are absent. The translocation of this system to Wales can therefore mainly be considered as an expression of the locatores their social status as part of the Anglo-Norman elite in contrast to the Welsh as ‘the other’. Since settlement landscapes form part of their habitus, however, it is stated that its application can also be considered as an unwittingly expression of their cultural identity in the context of ab nihilo plantations. Overall this research has made clear that the cross-disciplinary landscape archaeological approach to study rural settlement landscapes is highly effective and should be elaborated and promoted in further archaeological research in both Flanders and Wales.Dit doctoraat vormt een bijdrage aan het onderzoek naar rurale nederzettingslandschappen in het Graafschap Vlaanderen en het zuiden van Wales. Tijdens de volle middeleeuwen (tiende tot midden-dertiende eeuw) intensifieerde de menselijke impact of het landschap en breide deze uit naar voorheen minder ontgonnen gebieden. Ontginningsassen en het ab nihilo stichten van nieuwe boerderijen en rijnederzettingen als centra voor de ontginningen van het landschap werden als belangrijke structurerende aspecten beschouwd binnen het Graafschap Vlaanderen. Slechts enkele van deze rijnederzettingen werden onderzocht, maar historisch onderzoek geeft aan dat de inwoners wettelijke, sociale en economische privileges ontvingen. Daarnaast migreerden mensen, die omschreven werden als ‘Vlamingen’, binnen Europa om nieuwe nederzettingen te stichten en landschappen te ontginnen buiten het Graafschap Vlaanderen. De meest uitgebreid beschreven Vlaamse nederzettingen in contemporaine kronieken bevonden zich in het zuiden van Wales, in de cantrefi Rhos en Dungleddy (beiden onderdeel van het huidige Pembrokeshire). Volgens de overlevering zouden deze Vlamingen het pad geëffend hebben voor latere Engelse nederzettingen, die zorgden voor een geheel eigen karakter van de regio omschreven als ‘Klein Engeland in Wales’. Dit wordt tegenwoordig echter sterk genuanceerd. De enige indicaties voor een Vlaamse aanwezigheid zijn toponiemen die verwijzen naar persoonsnamen van locatores. Er wordt verondersteld dat deze locatores nederzettingen stichtten met sterke vormelijke overeenkomsten met gestichte rijnederzettingen in het Graafschap Vlaanderen. Ondanks suggesties van een Vlaamse oorsprong voor dit nederzettingstype in het zuiden van Wales, ontbreekt vergelijkend onderzoek alsook de incorporatie van Vlaamse data. Bovendien zorgt het sterk urbane karkater van het hedendaagse Vlaamse nederzettingslandschap voor een gebrek aan archeologische data met betrekking tot gegroepeerde nederzettingen, waarvan velen nog steeds bewoond worden. Het doel van dit doctoraat is om aan te tonen dat een cross-disciplinaire landschapsarcheologische aanpak het potentieel heeft om nieuwe inzichten te verkrijgen omtrent het karakter en de ontwikkeling van gestichte rijnederzettingen tijdens de volle middeleeuwen in het Graafschap Vlaanderen, alsook omtrent de verplaatsing van dit specifiek nederzettingssysteem naar het zuiden van Wales. Daarbij wordt gesteld dat, net zoals andere vormen van materiële cultuur, landschappen mede gevormd worden door hun socio-culturele context en deel uitmaken van de habitus van een individu. Gelijkenissen en veranderingen in nederzettingssystemen en morfologiëen kunnen daardoor dus verwijzen naar de manier waarop ideeën omtrent ruimtelijke planning werden verplaatst of aangepast om veranderingen in fysieke en sociale omstandigheden in nieuwe gebieden het hoofd te bieden. De doelstellingen zijn tweeledig. Eerst wordt een comparatief kader opgesteld voor de rijnederzettingen in het Graafschap Vlaanderen. Dit omvat de primaire identificatie van de geografische en chronologische spreiding van rijnederzettingen in het graafschap op basis van historisch kaartmateriaal, de integratie van de groeiende archeologische dataset aan rurale nederzettingen en veldwerk op de verdwenen nederzetting Nieuw-Roeselare in het noorden van het graafschap. Ten tweede worden voormalige nederzettingsmorfologiëen in het zuiden van Wales geïdentificeerd en gekarteerd. Op die manier kan vergelijkend onderzoek naar de metrische en morfologische eigenschappen van rijnederzettingen in beide regio’s uitgevoerd worden. Het doel daarbij is niet om te bewijzen dat er daadwerkelijk migratie plaatsvond, maar om na te gaan in welke mate tradities in ruimtelijke planning zich verplaatsten, alsook te begrijpen welke processen plaatsvonden in relatie tot de culturele en/of sociale context van de immigranten. Dit onderzoek toont aan dat regionale en chronologische variaties in het voorkomen van rijnederzettingen binnen het Graafschap Vlaanderen in relatie staan tot andere types rurale nederzettingen en de groeiende urbane centra en bovendien afhankelijk zijn van verschillen in socio-economische context, omgevingsfactoren, (historische) manieren van exploitatie, politieke machtsverhoudingen en eigendomsstructuren. Op basis van de kartering van rijnederzettingen en de archeologische data kunnen rijnederzettingen echter gelinkt worden aan de exploitatie van voorheen minder ontgonnen gebieden. Voorts wordt een brede waaier aan afmetingen aangetroffen, zowel binnen als tussen het Graafschap Vlaanderen en het zuiden van Wales. Hierdoor kan niet één algemeen systeem worden geïdentificeerd. Significante vormelijke gelijkenissen suggereren echter dat een algemeen idee omtrent het nederzettingsconcept voorkwam en gelinkt kan worden aan de activiteiten en gewoonten van de locatores. Deze nederzettingsvorm is echter sterk gelinkt aan de ontginningsactiviteiten van die locatores en is niet uniek voor het Graafschap Vlaanderen. Daarom kan het niet als ‘Vlaams’ worden beschouwd. Bovendien ontbreken ook expliciete culturele drijfveren voor het gebruik van dit type nederzetting. De verplaatsing van dit systeem naar Wales kan daarom hoofdzakelijk als de uitdrukking van de sociale status van de locatores worden beschouwd als leden van een Anglo-Normandische elite tegenover de Welshe bevolking die beschouwd wordt als ‘de andere’. Aangezien nederzettingslandschappen echter onderdeel vormen van de habitus, kan gesteld worden dat de toepassingen ervan daarnaast ook een onbewuste uitdrukking is van een culturele identiteit in de context van ab nihilo stichtingen. In het algemeen maakt dit onderzoek duidelijk dat de cross-disciplinaire landschapsarcheologische aanpak om rurale nederzettingen te bestuderen zeer effectief is en verder dient uitgebreid te worden in toekomstig archeologisch onderzoek, zowel in Vlaanderen als in Wales